The Project Gutenberg EBook of Het bergland van den Roewenzori, by 
Ludwig Amadeus von Savoyen

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net


Title: Het bergland van den Roewenzori
       De Aarde en haar Volken, 1909

Author: Ludwig Amadeus von Savoyen

Release Date: December 29, 2008 [EBook #27657]

Language: Dutch

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HET BERGLAND VAN DEN ROEWENZORI ***




Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net







HET BERGLAND VAN DEN ROEWENZORI.

Uit het reisverhaal van Z. K. H. den Hertog der Abruzzen.


Den 24sten Mei 1888 wierp Henry M. Stanley, toen hij op zijn langste en
avontuurlijkste Afrikareis de smalle oeverstrook aan den westelijken
oever van het Albertmeer bereisde, tusschen Nsabe en Badsua voor
de eerste maal een blik op de met sneeuw bedekte toppen van den
Roewenzori.

"Toen wij", vertelt hij, "ongeveer acht kilometer van het kamp bij
Nsabe verwijderd waren en ik, naar het Zuidoosten kijkend, over de
gebeurtenissen van de laatste maand nadacht, wees mijn bediende mij op
een zonderling gevormde wolk, die een wonderheerlijke zilverachtige
kleur had en geleek op een reusachtigen, met sneeuw bedekten
berg. De omtrekken met de oogen volgend, verraste mij de donkere,
blauwzwarte kleur van den voet, en ik bedacht in stilte, of de wolk
ook de voorbode kon wezen van een nieuwen wervelstorm; maar toen ik
zag, dat ze reikte tot aan de opening tusschen het oostelijke en het
westelijke plateau, kreeg ik de overtuiging, dat ik niet voor oogen
had iets, dat op een grooten berg geleek, maar een heuschen, solieden
bergtop, waarvan de hoogste gedeelten met sneeuw waren bedekt."

Roewenzori is de naam, dien Stanley uit de vele aanduidingen van de
in den omtrek van den berg wonende inboorlingen koos, omdat het hem
voorkwam dat hij dien naam het vaakste hoorde.

Geen van de ontdekkingsreizigers, die in de voorafgaande twintig jaren
die streken bezochten en die de wateren van de aan den voet van het
gebergte gelegen meren hadden bevaren, had er de nabijheid van massa's
eeuwige sneeuw en ijs vermoed, die steeds aan het oog onttrokken
werden door een ondoordringbaren sluier van wolken en nevels.

Sir Samuel Baker had in het jaar 1864 aan de bergcomplexen, die hij
door den mist in de vlakte flauw kon onderscheiden, den naam van
Blauwe Bergen gegeven, zonder over de beteekenis van het bergland
een nader onderzoek in te stellen.

Reeds in December 1875 had Stanley zijn kamp op de oostelijke
hellingen van de bergketen opgeslagen en had de inboorlingen niet
willen gelooven, toen ze hem verhalen deden over de schitterend witte
kleur en de verbazend koude lucht van die onzichtbare hoogten.

Sir Harry Johnston gewaagt van enkele particuliere brieven, die Romolo
Gessi in het jaar 1876 had geschreven, toen hij de eerste volledige
opneming deed van de oevers van het Albertmeer. Daar is sprake van
een zonderling verschijnsel, dat Gessi aan de lucht had bemerkt en dat
het aanzien had van met sneeuw bedekte bergen. Misschien meende hij,
dat hij aan een hallucinatie had geleden, want zeker is het, dat de
eer der ontdekking van den Roewenzori noch hem, noch Emin Pacha of
Mason toekomt, die later ook aan het meer reisden.

Stanley maakt terecht de opmerking, dat de uit de rondom de bergen
gelegen moerassige vlakten opstijgende dampen ook op heldere
dagen de atmosfeer volkomen ondoorschijnend maken en de bergketen
onzichtbaar moesten houden. Soms verdrijft een windstoot de nevels
en dan aanschouwt het oog als met een tooverslag verre landschappen,
die binnenkort opnieuw verdwijnen en den toeschouwer in twijfel en
onzekerheid laten.

Met de ontdekking van die geweldige massa van met sneeuw bedekte
bergen, die hun watervoorraad in de meren afvoeren, waaruit de
Nijl zijn water krijgt, kon het onderzoek naar de bronnen van den
belangwekkenden stroom, dat al op zichzelf een zoo groot deel uitmaakt
van de geschiedenis der ontdekkingen op aardrijkskundig gebied,
als voltooid worden beschouwd.

Na twee duizend vierhonderd jaren kreeg de uitdrukking van Aeschylos
van "het door sneeuw gevoede Egypte" haar letterlijke verklaring;
het geheim van den "zilverberg", de Nijlbron van Aristoteles, was
onthuld. Hoe zonderling toch die gang van het menschelijk inzicht!

De overlevering, dat de Nijl uit groote, door met sneeuw bedekte
bergen gevoede meren ontsprong, was door alle tijden heen bewaard
gebleven en had zich hardnekkig gehandhaafd. We vinden haar in de
beschrijving van het Maangebergte terug, die Ptolemaeus uit de
geschriften van Marinus van Tirus overnam en verbeterde; dan in
de geschriften en op de kaarten der arabische geografen uit de
Middeleeuwen; in de beschrijvingen van europeesche compilators,
als den prior van Neuville-les-Dames en Alfonse de Saintorge, en
hoewel er niemand was, die hun daadwerkelijk bestaan kon bevestigen,
verdwenen toch de bergen en de meren tot aan het begin der negentiende
eeuw nooit geheel van de aardrijkskundige kaarten; verschenen ze er,
dan was het echter met onzekere omtrekken en met onbepaalde ligging.

Zeer levendig was het geloof aan de aanwezigheid van sneeuwbergen aan
de bronnen van den Nijl gebleven bij de bewoners van Afrika's oostkust,
en mogelijk werd dat geloof van tijd tot tijd gevoed door berichten,
verspreid door karavanen, die ivoor en slaven uit het binnenland
brachten. Burton, Speke en Baker hadden Arabieren en inwoners van
Zanzibar er steeds weer over hooren praten.

De ontdekking van den Kenia en den Kilimandscharo, waarvan de eer
aan de duitsche zendelingen Krapf en Rebmann toekomt, (1848 en 1849)
scheen de vraag te hebben beslist; maar deze bergen staan noch met
de meren, noch met den Nijl in eenig verband. In het jaar 1861 meende
Speke het Maangebergte te hebben teruggevonden in de vulkanische keten,
die tusschen het Kiwoe- en het Albert-Eduardmeer ligt, en wel in den
hoogsten van de vulkanische kegels, den Nfumbiro; maar geen van die
toppen is met sneeuw bedekt.

Veel deugdelijker gronden had Stanley voor de bewering, in den
Roewenzori eindelijk het Maangebergte van Ptolemaeus te hebben
gevonden. Inderdaad komt op alle punten alleen de Roewenzori overeen
met de beschrijvingen der oude aardrijkskundigen. Het bergland toch
vormt een met eeuwige sneeuw en gletschers bedekte bergketen, die
met al haar hellingen tot het Nijlgebied behoort, en het maakt in de
tropische streek, waar het zich verheft, zulk een overweldigenden en
onverwachten indruk, dat het de verbeeldingskracht van al diegenen,
die het voor de eerste maal zagen, sterker moet hebben getroffen dan
eenige andere landschapsvorm, en dat het in het geheugen moet zijn
gebleven, zonder dat eenig reisavontuur het eruit kon verdrijven.

Toch waren er velen, die Stanley tegenspraken, en onder hen verscheiden
aardrijkskundigen van naam; maar al diegenen, die de bergketen van
den Roewenzori na Stanley bereisden en onderzochten, Stuhlmann,
Scott Elliot, Moore, Johnston e. a., hebben Stanley's verklaring van
den tekst van Ptolemaeus aangenomen. En werkelijk, als men niet wil
aannemen, dat de oude geografen berichten hebben gekregen van den waren
staat van zaken, zou men hen voor zieners en profeten moeten houden.

Hoe het ook zij, de sage van het Maangebergte heeft haar rol
uitgespeeld, en voor den Roewenzori bestaat, nadat hij eenmaal
zijn vaste plaats op de kaarten heeft gekregen en thans in alle
bijzonderheden van zijn opbouw nauwkeurig is onderzocht en naar
alle richtingen opgemeten is, geen gevaar meer, dat hij ooit uit het
geheugen der menschen zou kunnen verdwijnen!

Om tot de historie der ontdekking terug te keeren: nadat Stanley in
1888 gedwongen was, op den vroeger afgelegden weg door de onmetelijke
oerwouden van het Congogebied terug te gaan, om zich met zijn
achterhoede weer te vereenigen, kwam hij eerst in het volgend jaar,
1889, weer in de buurt van den Roewenzori.

Toen bereisde hij de geheele westelijke helling, koos den weg
tusschen het gebergte en het Albert-Eduardmeer, wendde zich daarna
naar het Oosten en bleef meer dan drie maanden, van April tot Juni,
in de omgeving van de bergketen, waarvan hij de vergletscherde toppen
herhaaldelijk kon waarnemen.

Bezield door den wensch, den vorm en de rangschikking der verschillende
toppen beter te leeren kennen, gaf hij aan luitenant W. G. Stairs de
opdracht, een ontdekkingsreis er heen te ondernemen.

Stairs brak in de eerste dagen van Juni 1889 op van het kamp Bakokoro,
dat 1176 meter boven de zee was gelegen, en trok twee dagen lang door
een der noordwestelijke dalen van het gebergte, terwijl hij op zijn
marsch twee toppen van karakteristieken kegelvorm als doel in het oog
hield, die in de verte zichtbaar waren in het uiterste Noordwesten
van de bergketen. Hij kwam tot de hoogte van 3254 meter, ongeveer 500
meter beneden den rotskegel en kon van daar een met sneeuw bedekten
top onderscheiden, dien hij schatte op 5060 meter hoogte, maar die
niet het hoogste punt vormde.

Daar Stairs niet genoeg levensmiddelen had, om verscheiden dagen
in het bergland te blijven, moest hij het verdere onderzoek opgeven
en naar het dal terugkeeren. Uit den vorm der bergen meende hij het
besluit te mogen trekken, dat ze van vulkanischen oorsprong waren.

In December 1889 voltooide Stanley gelukkig zijn gevaarvolle reis
en kwam met Emin Pacha en zijn begeleiders behouden in Zanzibar
aan. Weinige maanden daarna brak Emin Pacha aan de spits van een
duitsche expeditie weer op, om naar de aequatoriale meren terug
te keeren, en in het begin van 1891 bevond hij zich opnieuw op de
westelijke helling van den Roewenzori, waar hij zijn kamp in Karevia
aan de Isango, een zuidelijken arm van de Semliki opsloeg.

Van dit kamp uit, 1330 meter boven den zeespiegel, ondernam
Dr. F. Stuhlmann, een der deelnemers aan de expeditie, een uitstapje
van vijf dagen bergop door het Butagudal, een van de grootere
dalen, die in het Westen van het gebergte afdalen. Hij kwam tot
4063 meter, waar hij op geringen afstand van de sneeuwgrens stil
hield in het gezicht van twee met sneeuw bedekte bergen. De beperkte
transportmiddelen, alsook de ziekten van de inboorlingen ten gevolge
van de koude, noodzaakten hem tot den terugkeer.

Als uitstekend natuuronderzoeker, ontdekkingsreiziger van den eersten
rang en zorgvuldig waarnemer, gaf Stuhlmann voor de eerste maal
een nauwkeurige beschrijving van de opeenvolging der verschillende
stadia van den plantengroei op de verschillende hoogten en toonde met
overtuigende duidelijkheid aan, dat de Roewenzori geen enkelvoudige
berg, maar een echte bergketen was. Hij onderscheidde er vier
hoofdgroepen in, waaraan hij in de volgorde van het Noorden naar het
Zuiden de namen Kraepelin, Möbius, Semper en Weismann gaf. Möbius
was de hoogste top, door de inboorlingen Kanjangungwe genoemd, en
de Semper heette bij de inboorlingen Ngenwimpi. Hij kon twee ervan
van het hooggelegen Butagudal uit fotografeeren. Hij merkte ook op,
dat de keten inderdaad niet van vulkanischen oorsprong was. Maar
het was hem nog niet recht duidelijk, of er op de bergen werkelijke
gletschers lagen of dat het slechts opeengehoopte sneeuwmassa's waren.

Op Stuhlmann volgde in het onderzoek van den Roewenzori in de
jaren 1894 en 1895 de natuuronderzoeker G. F. Scott Elliot. Hij
drong vijfmaal langs verschillende wegen naar de hooge toppen een
eindweegs voort, door het Yeriadal, het Wimidal, het Moboekoe- en
het Nyamwambadal op de oostelijke helling en door het Butagudal op
den westkant.

Scott Elliot, die aan malaria leed en geen voldoende transportmiddelen
bezat, had een bewijs van bewonderenswaardige wilskracht gegeven,
doch kon omtrent de met sneeuw bedekte hooge punten geen opheldering
geven. De interessantste waarneming, die hij deed, betrof de sporen
van oude gletschers in de dalen Moboekoe, Nyamwamba en Butagu, die
bewijzen, dat de genoemde dalen eenmaal door groote gletschers waren
ingenomen. Ook hij kwam tot de slotsom, dat een vulkanische oorsprong
van de dalen geheel was uitgesloten. De belangrijkste resultaten van
den tocht van Scott Elliot lagen op botanisch gebied.

Na Scott Elliot nam vijf jaren lang niemand notitie van den Roewenzori,
ofschoon op de periode van wetenschappelijk onderzoek in Oeganda
een van inbezitneming was gevolgd. De groote moeilijkheden en de
noodzakelijkheid, zich uit allerlei verwikkelingen te redden, die de
kolonie vóór zich had, namen al den tijd van de engelsche overheid
in beslag. Men moest koningen afzetten en opstanden bedwingen met
karige hulpmiddelen, die eerst na maandenlange reizen van de verre
kust konden worden aangevoerd.

Zoo komen we aan het jaar 1900. In dat jaar verscheen C. S. Moore aan
het hoofd van een wetenschappelijke expeditie, die tot taak had, de
fauna van de groote meren te bestudeeren, aan de oostelijke hellingen
van den Roewenzori met het doel, een bestijging te beproeven.

Moore had zich voorgenomen, den weg door het Nyamwambadal in, te
slaan, maar kon het niet bereiken, daar de door den regen gezwollen en
ondoorwaadbare rivier het voortmarscheeren verhinderde. Nu herinnerde
zich Moore, dat in het jaar 1894 kapitein, nu generaal, Sir Frederick
Lugard het dal van de Moboekoe tegenover Scott Elliot als het beste
had aangeduid, om de terreinen van de eeuwige sneeuw te bereiken,
en hij beproefde langs dien weg omhoog te gaan. Met slechts een klein
aantal Soeaheli's als dragers, bij wie zich enkele inboorlingen uit
het dal aansloten, kon hij het doortrekken tot de hoogte, ofschoon het
slechte weder hem een beletsel was. Hier ontdekte hij voor de eerste
maal de gletschers, die het boveneind bezetten, en het gelukte hem,
over een van de ijsvelden tot den eigenlijken kam op 4541 meter boven
den zeespiegel door te dringen.

Moore leverde het eerste onwederlegbare bewijs van het voorhanden zijn
van echte gletschers op den Roewenzori en bevestigde de juistheid
van Stuhlmann's beschrijving van het gebergte, daar hij ook van het
Oosten af de verdeeling der toppen in vier hoofdgroepen herkende.

Ongeveer drie weken later bezocht Fergusson, een reisgezel van
Moore, die door koorts aangetast, gedurende den tocht der overige
expeditieleden in Fort Gerry was achtergebleven, ook het Moboekoedal
en vorderde op den gletscher tot 4450 meter hoogte.

Ook een civiel ambtenaar uit het Torodistrict, de heer Bagga, die
reeds een reis in het Nyamwambadal tot aan de bamboe-zône had gemaakt,
bracht kort na Fergusson een bezoek aan het Moboekoedal en drong tot
den gletscher door. Hem komt de verdienste toe, de inboorlingen tot
het aanleggen van een ruw, in het dal omhoog voerend pad te hebben
overgehaald, een weg, die later diensten heeft bewezen aan alle
volgende onderzoekers.

De betrekkelijke gemakkelijkheid, waarmee deze kleine expedities
de gletschers hadden bereikt, en de overweging, dat rondom het
bovengedeelte van het Moboekoedal de hoofdgroepen van de keten verdeeld
waren, gaven Sir Harry Johnston, den High Commissioner van de kolonie,
aanleiding, bij een onderzoekingstocht, dien hij in September van
hetzelfde jaar met de heeren Doggett en Vale ondernam, denzelfden weg
in te slaan. Ook zij bereikten den gletscher en vorderden er op tot
een hoogte van 4520 meter, maar konden niet tot den kam doordringen.

Johnston wilde aan de toppen andere namen geven, namelijk die,
welke de inboorlingen der streek gebruikten en die natuurlijk
verschilden van de door Stuhlmann gegevene. Zoo werd de Semper tot
Kiyanja, en een andere van het Moboekoedal zichtbare top werd Duwoni
genoemd. Johnston kon eenige goede photografieën van het dal, van
den Moboekoegletscher en van eenige toppen opnemen en leverde ons
een uitvoerige beschrijving van de planten- en dierenwereld van het
gebergte. Evenals Scott Elliot bespeurde hij in het dal sporen van
gletscherwerkzaamheid ongeveer duizend meter beneden het punt, waar
tegenwoordig de gletscher eindigt. Ook hij had als al zijn voorgangers
te klagen over den buitengewoon langen duur van het slechte weer.

Dus was alleen in het jaar 1900 het Moboekoedal door vier verschillende
expedities bezocht.

In Augustus van het volgend jaar werd het dal door W. H. Wylde en Ward
bereisd, die tot den kam op het hoogste deel van den gletscher schijnen
te zijn gekomen, tot dezelfde hoogte, die Moore bereikt had, ongeveer
4550 meter. Daarna krijgen we twee jaren lang van het Moboekoedal
geen berichten meer, tot het tochtje van den Reverend A. B. Fisher
en zijn echtgenoote, die in Januari 1903 het punt bereikten, tot waar
Sir Harry Johnston was doorgedrongen.

Het aardrijkskundig tijdschrift "Globus" gaf in het jaar 1904 een kort
bericht over een bestijging van den Roewenzori, door Dr. J. J. David,
in April ondernomen en waarbij deze de hoogte van 5000 meter zou hebben
gehaald. Twee jaren later gaf het "Bollettino" van het italiaansche
Aardrijkskundig Genootschap een artikel van Revelli, naar aanleiding
van de reisdagboeken van David geschreven.

David had zich tot het Butagudal in het Westen van de bergketen gewend,
dat sinds Scott Elliot door niemand meer was opgezocht. Hij ondernam
de bestijging door een zijdal en bereikte in zeven dagen de gletschers
en daarover heen een vergletscherden pas, eigenlijk een zadel. Daarop
verhief zich een ongeveer vijftig meter hooge, rotsachtige top,
van gneis, van waar uit David de aan den anderen kant naar Oeganda
gaande dalen kon overzien. Het klaarblijkelijk gevaar, dat hij liep,
als hij zich alleen verder op den gletscher waagde, belette hem verder
te gaan. De hoogte van het zadel, 5000 meter, tot waar hij was gekomen,
schijnt door hoekmeting te zijn bepaald. Het ontbreken van nauwkeuriger
opgaven en van een ook maar eenigszins uitvoerige beschrijving van den
ingeslagen weg vergunt ons niet, vast te stellen welke berg bestegen
werd. Misschien zou David zijn bestijging op een der photografieën,
die Stuhlmann van het hooge dal Butagu heeft genomen en in zijn boek
weergegeven heeft, met voldoende duidelijkheid kunnen aangeven.

Als bloot vermoeden zij gewezen op de mogelijkheid, dat David de
inzinking tusschen den Helena- en den Savoyetop van den Stanleyberg,
ongeveer 2800 meter boven het niveau der zee, bereikt heeft, waar
men een zoowat vijftig meter hooge rotspunt vindt.

In hetzelfde jaar 1904 ondernam M. T. Dawe een belangrijke plantkundige
excursie naar het Moboekoedal, zonder daarbij plannen te hebben van
bergbestijgingen.

In den tusschentijd was de spoorweg tusschen Mombasa aan de kust van
den Indischen Oceaan en Fort Florence aan den oostelijken oever van het
Victoriameer geopend. Port Florence was reeds met Entebbe, de hoofdstad
van Oeganda, door een geregelden stoombootdienst verbonden. Zoo was het
mogelijk geworden, in het hart van het afrikaansche vasteland zonder
eenig ongerief door te dringen tegen geringe kosten en met enorme
besparing van tijd. In het geheele land heerschten rust en veiligheid.

Na de poging tot een bestijging van David maakte tot het eind van 1905
niemand gebruik van die gunstige omstandigheid; maar toen scheen opeens
de belangstelling in het onderzoek van den Roewenzori weer te ontwaken.

Toen ik het plan tot een expeditie overwoog en in het begin van
1906 begonnen was met de eerste stappen tot de uitvoering van mijn
voornemen, door het materiaal samen te brengen, moest het geheimzinnige
gebergte herhaalde aanvallen van beproefde bergbeklimmers zich laten
welgevallen, allen van ijver brandend, om den sluier op te lichten,
die het geheim ginds eeuwen verborg.

In November 1905 verscheen voor de eerste maal in de historie van den
Roewenzori een echte karavaan van Alpinisten in het Moboekoedal; ze
bestond uit de heeren Douglas, W. Freshfield en A. L. Mumm met den gids
Moritz Inderbinnen uit Zermatt. Ze kwamen aan in het allerongunstigste
jaargetijde. Na lang wachten aan het boveneind van het dal werden ze
door den onophoudelijken regen genoodzaakt, van hun voornemen af te
zien. Ze hadden een enkel uitstapje kunnen maken, waarbij Mumm tot
den gletscher was opgeklommen, zonder echter tot den kam te hebben
kunnen vorderen.

In Januari 1906 keerde Reverend Fisher met zijn onverschrokken
echtgenoote terug, om voor de tweede maal den Moboekoegletscher
te bestijgen; buitendien kwam R. Grauer, een oostenrijksch
bergbeklimmer, vergezeld van twee engelsche zendelingen,
H. E. Maddox en Rev. H. W. Tegart, die reeds in het jaar te voren
op den Moboekoegletscher tot 4267 meter hoogte waren doorgedrongen,
opnieuw op den het dal begrenzenden hoogen kam, die sedert 1901 nog
niet weer was bestegen. Hij beklom daarbij een rots, die zich in een
inzinking van den kam ter hoogte van 4572 meter boven de zee verheft
en waaraan hij den naam van koning Eduard gaf.

Ten slotte was in October 1905 een door het Britsch Museum
uitgeruste expeditie met het doel de fauna en de flora van den
Roewenzori te onderzoeken, onder leiding van A. B. Woosnam van Londen
vertrokken. Deelnemers waren G. Legge, R. C. Dent, M. Carruthers en
de Alpinist Dr. A. F. R. Wollaston. De expeditie hield zich langen
tijd in het Moboekoedal op, om studiemateriaal te verzamelen; in den
tusschentijd werden excursies naar de gletschers in het bovengedeelte
van het dal ondernomen.

Eerst bereikte Woosnam alleen de hoogte; daarna kwam ook een klein
gezelschap, waartoe Wollaston, Woosnam en Dent behoorden, in Februari
1906 bij de rotspunten op den kam, tot waar Grauer, Maddox en Tegart
in Januari waren doorgedrongen.

Weinige dagen later ondernamen Wollaston en Woosnam de bestijging
van een top, die zich aan den westelijken wand van het dal verheft,
den Kiyanja van Johnston; wegens den dichten nevel moesten ze op een
rotspunt van den kam ter hoogte van 4915 meter stilhouden, niet ver
onder den werkelijken top.

Den 1sten April klommen de beide eerstgenoemden, bij wie zich
Carruthers aansloot, over de rotsen naast den Moboekoegletscher onder
aanhoudend slecht weer omhoog en bereikten een 4844 meter hoogen top,
die in het Noordoosten zich boven het dal verheft en dien ze hielden
voor Johnston's Duwoni.

Ten slotte keerden de drie na twee dagen naar de rots van den Kiyanja
terug en stelden, op grond van een hoogtemeting door middel van
het kookpunt, vast, dat de hoogte veel aanzienlijker, namelijk 4922
meter was.

Het aanhoudende slechte weder, dat hen op al deze excursies vervolgde,
vergunde hun niet meer dan een vage veronderstelling, dat zich in
het Noordwesten nog andere toppen van de keten verhieven, die hooger
schenen dan de door hen beklommen toppen.

Vóór mijn vertrek waren uit Oeganda slechts onbepaalde en onnauwkeurige
berichten over deze bestijgingen naar Europa doorgedrongen, en er was
nog geen precies, onmiddellijk bericht van de medeleden der expeditie
van het Britsch Museum aangekomen.

Ten behoeve van een duidelijk overzicht heb ik de onderzoekingsreizen
naar den Roewenzori, die aan de mijne voorafgingen, alle vermeld;
er kan nog wel de een of andere tocht door engelsche ambtenaren zijn
ondernomen, maar ik heb er geen mededeelingen over kunnen vinden.

Geen van mijn voorgangers was in staat geweest, de bergketen
inderdaad te onderzoeken, dat is, het was niemand gelukt, de vorming,
het verloop der waterscheidingen, de wijze van groepeering en de
hoogteverhoudingen der toppen onder elkaar, hun betrekkingen tot
de dalen, de uitgebreidheid en rangschikking der gletschers vast te
stellen en te beschrijven.

De bekwaamsten hadden waargenomen, dat de sneeuwbergen in vier
verschillende groepen gerangschikt zijn; men wist echter niet, of
deze door hooge kammen verbonden waren of dat ze door diepe dalen
waren gescheiden.

Bij gebrek aan een stelselmatig onderzoek was het onmogelijk,
de beschrijvingen der van verschillende punten uit aanschouwde
bergen met elkander in verbinding te brengen; de verwarring ten
gevolge van de massa der aan de bergen gegeven namen moest een
vergelijkende samenstelling der verschillende waarnemingen nog meer
bemoeilijken. Voor het overige was het slechts aan zeer weinigen,
en dan nog zeer zelden, vergund geweest, op grooten afstand een blik
op het geheele bergstelsel te kunnen werpen.

In deze omstandigheden moesten de meeningen der reizigers over de
hoogte der belangrijkste toppen, over de uitgestrektheid der gletschers
en over den algemeenen aard van het bergmassief wel ver uiteenloopen
en alle beslistheid missen, omdat ze de uitkomst waren van een meestal
vluchtigen aanblik van verre bergen, die voor het meerendeel door
ervoor liggende hoogten aan hun voet verborgen waren, ofwel steunden
op de bekendheid met een enkel dal en de toppen daar in de buurt.

Zoo wisselde de schatting der hoogte van de bergen tusschen 5000
en 6000 meter. Het eenige betrouwbare resultaat was, dat, door de
hoekmetingen, ten opzichte van den schijnbaar hoogsten top verkregen,
welke metingen luitenant Behrens, een lid der met de vaststelling van
de grens tusschen de engelsche en duitsche koloniën in Oost-Afrika
belaste commissie, van vele ten zuidoosten van den bedoelden top
gelegen punten had uitgevoerd. De berekening op grond van deze
waarnemingen, gaf tot uitkomst een hoogte van 5107 meter. Maar toch was
het, zooals de overste C. Delmé Radcliffe, de leider der expeditie,
aanvoert, niet uitgesloten, dat zich verder naar het Noorden nog
hoogere toppen bevonden, die van de waarnemingsplaats uit niet
zichtbaar waren.

De keten van den Roewenzori, zonder twijfel de belangrijkste groep van
bergen en gletschers uit Afrika, en het eenige der met de Nijlbronnen
samenhangende raadselachtige vraagstukken, dat nog niet was opgelost,
beloofde een vruchtbaar ontdekkingsgebied te worden. Des te meer
waren de duidelijke bezwaren van de onderneming en de onbekendheid
van de hindernissen, die de oplossing van het vraagstuk in den weg
konden treden, geschikt, mij aan te sporen en in spanning te houden.

Het grootste bezwaar, waartegen bijna al mijn voorgangers bij
het onderzoek van den Roewenzori hadden moeten strijden, was het
aanhoudend slechte weer, de bijna onophoudelijke regen en in de korte
tusschenpoozen van droogte de dichte, alles omhullende nevel geweest.

De keuze van het minst ongunstige jaargetijde was dus buitengewoon
belangrijk. Maar het leek bij het lezen der berichten over de
voorafgegane pogingen, die in alle jaargetijden, bijna zelfs in alle
maanden ondernomen waren, alsof er in de bergen bestendig regentijd
heerschte, zonder eenige afbreking door mooi weder.

Inderdaad wordt de groote bergketen, die geïsoleerd tusschen de
wijde, moerassige vlakten van Oeganda en de onmetelijke oerwouden
van het Kongogebied verrijst, tot middelpunt van aantrekking voor de
door de tropische zon voortgebrachte dampmassa's, die zich tegen de
verijsde toppen tot een ondoordringbaren sluier van nevels en wolken
verdichten. Daardoor kwam het, dat reizigers zich veel maanden in
de nabijheid van de keten konden ophouden, zonder ooit de toppen der
bergen in het gezicht te krijgen of meer dan zeer vluchtige en korte
beelden op te vangen.

Het schijnt wel, als hadden alleen Stairs en Stuhlmann in Juni en
David in April iets betere klimaatsvoorwaarden aangetroffen. Maar
Wollaston trof het juist in April ellendig. Stanley geeft aan, dat
hij in Mei vaak en bijna dagelijks de met sneeuw bedekte bergen door
nevelen omhuld had gezien. Sir Harry Johnston bericht, dat naar de
meening der plaatselijke autoriteiten November en December de beste
maanden waren; daarentegen had Freshfield in dat jaargetijde te lijden
onder afschuwelijk weer.

De door de zendelingen in de provincie Toro aan den voet der bergen
ingewonnen berichten en het bericht van Sir William Garstin over
het bovenbekken van den Nijl, Kaïro 1904, schenen daarin overeen te
stemmen, dat de regen minder viel in Januari en Februari, en ook in
Juni en Juli, ofschoon in het gebergte ook in die maanden de atmosfeer
niet helder werd. Toch waren de ervaringen van mijn voorgangers met
deze opgaven slecht in overeenstemming te brengen; maar bij gebrek
aan elk ander aanknoopingspunt was het beter, zich er toch naar te
richten. Ik besloot dus, Italië in het voorjaar te verlaten en mij
begin Juni ter plaatse te bevinden.

De voorbereidingen tot de reis werden getroffen in de eerste maanden
van het jaar 1906, en wel op een wijze, die maakte, dat de expeditie
zoo goed mogelijk toegerust was voor de buitengewone omstandigheden,
waaronder het onderzoek moest plaats hebben in een bijna totaal
onbekend gebergte en in een landstreek met zoo eigenaardige
verhoudingen, in het hart van een werelddeel, waarin nog zooveel te
ontdekken was.

Het voornaamste werk der expeditie was natuurlijk een aardrijkskundig,
want men moest de topografie van de bergketen vaststellen en de hoogten
der bergen meten. Daarbij voegden zich onderzoekingen over geophysica,
meteorologie en magnetisme.

Verder was het noodig, met behulp der photografie overvloedige
afbeeldingen uit de bereisde gebieden te erlangen. Even belangrijk
waren geologische en ijsstudiën, onderzoek van gesteenten en
mineralen, dieren en planten. Op grond van dit alles verzocht ik
mijn trouwen medewerker, met wien ik zooveel moeiten en gevaren en
zoo groote verantwoordelijkheid had gedeeld, kapitein Umberto Cagni,
zich bij het reisgezelschap aan te sluiten. Deze en de luitenant ter
zee Edward Winspeare als ordonnans zouden mij bij het geografisch
en geophysisch werk bijstaan. De photografie werd aan Vittorio
Sella toebedeeld, een man, wiens roem als alpinist en photograaf
geen verdere verklaring behoeft; de zorg voor de gezondheid was
opgedragen aan den officier van gezondheid Achille Cavalli Molinelli,
die tijdens mijn Noordpoolexpeditie in 1906 de tweede groep der
vooruitgezonden onderzoekers naar Frans-Jozefsland en van daar terug
had geleid. Cavalli Molinelli zou ook doctor Alessandro Roccati,
die speciaal met het geologisch onderzoek belast was, helpen bij het
verzamelen van botanisch en zoölogisch materiaal.

Over de noodzakelijkheid, om bij een onderneming, die in hoofdzaak uit
bergbestijgingen zou bestaan, berggidsen uit de Alpen mee te nemen,
behoeft niet te worden uitgeweid. Ook hadden we eraan te denken, dat de
expeditie waarschijnlijk langen tijd boven de sneeuwgrens zou moeten
werken. Dus moest men zich van alles voorzien wat noodig was bij het
leven op het ijs, ongeveer als op mijn expeditie in Aljaska. Daarvoor
moesten europeesche dragers worden meegenomen, daar men boven den voet
der gletschers op de diensten van de inboorlingen niet kon rekenen.

Dus werden bij de leden gevoegd de gletschergids, Giuseppe Petigax,
die zich in de Alpen, in Aljaska en op de Noordpoolexpeditie als
mijn kloeke en toegewijde begeleider had onderscheiden, en Cesare
Ollier met de dragers Giuseppe Brocherel en Lorenzo Petigax, die
alle vier uit Courmayeur geboortig waren. Dan was er nog Arminio
Botto, de hulp van Sella voor de photografie, die in den Kaukasus,
in Aljaska en op den Himalaya aan het harde ontdekkersleven gewend
was geworden, en ten slotte Igino Igini, ook een trouwe dienaar van
mij, die den arctischen winter in de schuilhut aan de Teplitzbaai op
Frans-Jozefsland met mij had doorgebracht.

In het begin van April 1906 was alles klaar, en in den avond van
den 16den verliet de expeditie, die voltallig aan boord van de
poststoomboot "Bürgermeister", een duitsche boot, was samengekomen,
de haven van Napels, om de vaart naar Afrika te beginnen.

De afstand van Napels naar Mombasa in Engelsch Oost-Afrika aan de kust
van den Indischen Oceaan bedraagt ongeveer 4100 zeemijlen en wordt
in zeventien dagen afgelegd, waarbij een kort oponthoud in Port Saïd,
Suez, Aden en Djiboeti komt.

De aanwezigheid van professor Koch onder de passagiers droeg er voor
ons allen toe bij, de eentonigheid van den overtocht door gesprekken
over aequatoriaal Afrika te verminderen. Koch keerde daarheen terug,
om de studie der slaapziekte te vervolgen, dien verschrikkelijken
geesel, die in weinige jaren geheele landstreken in de buurt van de
groote meren had ontvolkt.

De laatste dagen van de vaart werden overschaduwd door een geval van
ziekte, dat luitenant Winspeare overviel; het was waarschijnlijk een
infectieverschijnsel van de ingewanden met hooge koorts; en daar de
kwaal langer aanhield, kregen we weldra de zekerheid, dat Winspeare
de expeditie niet door de ongezonde zone tusschen de kust en het
gebergte zou kunnen vergezellen, een reis, die vaak noodlottig wordt
voor diegenen, die den tocht in volle gezondheid aanvangen.

Mombasa, de beste haven aan de geheele oostkust van Afrika,
een waardevolle stapelplaats op den ouden zeeweg naar Indië, eer
de landengte van Suez was doorboord, is eeuwen lang een der meest
begeerde en vurigst omstreden bezittingen geweest tusschen Arabieren,
Portugeezen en Turken, die er afwisselend heer en meester waren. Nadat
de portugeesche heerschappij in 1729 voor goed geëindigd was, werd het
eiland, waarop de stad is gelegen, een volgende eeuw door Arabieren
uit het geslacht Mazrui, onder de nominale opperheerschappij van de
imams van Oman geregeerd, tot deze, na overbrenging van hun hoofdstad
van Maskate naar Zanzibar, de Mazrui uit Mombasa verdreven en in het
jaar 1837 hun eigen heerschappij herstelden.

Na het jaar 1848 volgden duitsche en engelsche ontdekkingsreizen
elkander op, en in aansluiting daaraan de koloniale
handelmaatschappijen, die aan de kusten nederzettingen stichtten
en zich langzamerhand landwaarts in terrein zochten, door steeds
meer concessies van den sultan van Zanzibar te erlangen en met
inlandsche hoofden verdragen te sluiten. Later drongen anglikaansche
en katholieke missies ver in het binnenland door, waar de Mohammedanen
hun voorgangers waren geweest. Daaruit ontstonden godsdienstoorlogen,
die Oeganda langen tijd teisterden.

In het jaar 1890 stelden Duitschland en Engeland door een verdrag de
grenzen van hun wederzijdsche belangensferen vast; drie jaren later
maakte de engelsche regeering op de kolonie voor zich aanspraak
en breidde daarna haar bezit spoedig tot aan de grenzen van den
Kongostaat uit.

Op den morgen van den 4den Mei 1906 werd de arme, voortdurend aan
koorts lijdende Winspeare naar het ziekenhuis gebracht, dat op
een frissche en gezonde plek in het gezicht van de zee en van het
schilderachtige portugeesche fort bekoorlijk is gelegen. De grijze
hemel, waaruit een fijne regen neerdruppelde, was in overeenstemming
met de treurige stemming, die aller gemoed bij het scheiden van den
metgezel vervulde. Nadat zijn toestand zich had verbeterd, verliet
luitenant Winspeare Mombasa, om den 12den Mei naar Europa terug
te keeren.

Zooals men weet, is Mombasa thans met het Victoriameer door een
spoorweg verbonden, die in noordwestelijke richting bijna evenwijdig
loopt met de engelsch-duitsche grens, om het meer bij Port Florence,
aan het eind van de Kavirondobaai bijna onder den aequator, te
bereiken.

Den 4den Mei, om elf uur in den voormiddag, verliet de italiaansche
expeditie Mombasa. Zij werd door den spoorweg door streken gevoerd,
die voor nog geen dertig jaar volkomen onbekend waren.

Van de kust van den Indischen Oceaan tot aan het Victoriameer bedraagt
de afstand 940 kilometer, die tegenwoordig zonder het minste ongerief
in twee dagen worden afgelegd, terwijl men gemakkelijk in de kleine
spoorwaggons zit, waarvan de spoorwijdte nauwelijks een meter is. Nog
slechts weinige jaren geleden was er, om dat eind af te leggen, een
gevaarlijke marsch vol moeilijkheden van drie tot vier maanden noodig,
die over onbegaanbare wegen door het gebied van oorlogszuchtige stammen
voerde; bovendien was het klimaat hoogst ongunstig, en er moest een
talrijke karavaan van dragers worden gehuurd, met alle verwikkelingen,
hindernissen en kosten, die daarmee gepaard gaan.

De uitvoering van dit met het oog op de verschrikkelijke bezwaren,
welke te overwinnen waren, werkelijk grootsche werk is een der
schitterendste bewijzen van de volharding en de wilskracht, die de
mensch in een zesjarigen onophoudelijken strijd met de zwaarste
moeilijkheden heeft aan den dag gelegd. Onmetelijk lange einden
van den weg zijn volkomen waterloos en zonder eenige hulpbronnen;
het zijn bijna woestijnen. Verder loopt een groot deel der lijn door
bergland, waar ze tot 2347 meter stijgt, om dan tot 1829 meter te
dalen, dan weer omhoog te gaan tot 2530 meter en aan de oevers van
het Victoriameer opnieuw tot 1128 meter naar beneden te gaan.

De bewoners, naakte wilden zonder industrie of handwerk, niet in staat
tot eenigen arbeid, konden geen hulp verleenen. Men moest daarom
uit Indië een leger van 20 000 arbeiders en handwerkslieden laten
komen, die men had te voeden, te kleeden, onder dak te brengen en
van gereedschap te voorzien; elke kleinigheid moest uit Engeland
of Indië komen, wat groote omzichtigheid en een ingewikkelde
organisatie vereischte als voor een veldtocht. Daarbij komt, dat
tengevolge van de ongehoorde terreinmoeilijkheden in een land,
waar de tsetsevlieg het gebruik van lastdieren niet vergunt, de
voorbereidende werkzaamheden van den spoorwegaanleg het verste
einde van het reeds gelegde spoor slechts weinig vooruit konden
wezen. Dan de ongezonde streken, epidemieën, gezwellen, die door
kwellende parasieten werden veroorzaakt, en ten slotte talrijke op
menschenvleesch beluste leeuwen, die veel offers eischten en grooten
schrik onder de arbeiders verspreidden.

Het werk werd in 1895 begonnen, nog eer de verovering van Oeganda
voltooid was. Toen de werkzaamheden tot de helft waren voltooid,
brachten in het jaar 1897 de ernstige muiterij onder de soedansche
troepen en de opstand der door de mohammedaansche partij opgestookte
koningen van Oeganda en Oenyoro de kolonie in groot gevaar. Maar in
het derde jaar na de opening der lijn telde de Oegandaspoorweg reeds
tegen 179 000 passagiers!

De trein rijdt tot op de pier van Port Florence aan het Victoriameer,
waar de "Winifred", de stoomboot, ankert. Zij onderhoudt met de
tweelingboot "Sybil" de gemeenschap tusschen de havens van het
Victoriameer. De handel neemt zoo snel toe, dat in het jaar 1907 een
derde stoomboot van stapel liep en een vierde is al in aanbouw.

Alleen overdag wordt er gevaren. Aan den avond van den 6den Mei
legde dus de "Winifred" aan den mond van de golf van Kavirondo in het
meer bij het eilandje Rusinga aan, om er den nacht door te brengen;
ze werd dadelijk door booten van inboorlingen omringd. Dat zijn
groote booten van slanken vorm, die in staat zijn, twintig en meer
roeiers op te nemen, niet ruw uitgeholde boomstammen, maar zorgvuldig
gebouwde, gekielde, planken booten, die door touwen van vezel planten
saamgebonden en met vezelstoffen en hars gedicht zijn. Het voorste
gedeelte is voorzien van een langen, spits toeloopenden snavel.

Op den morgen van den 7den Mei werd bij het aanbreken van den dag
de vaart voortgezet, maar nu niet meer in het troebele water van de
golf van Kavirondo, maar in het volkomen heldere, doorzichtige water
van het meer zelf, dat in een tusschen blauw en groen gelegen tint
heerlijk schittert en kristalhelder is. Enkele uren na het vertrek
verliezen wij het land geheel uit het gezicht en men komt volkomen
in de illusie, dat men zich op open zee bevindt.

Het Victoriameer wordt inderdaad enkel door het Bovenmeer in
Noord-Amerika overtroffen in grootte en heeft zulk een uitgebreidheid,
dat men er in de lengte en in de breedte meer dan 300 kilometer kan
varen, zonder land te zien. Het gelijkt ook op de zee door de talrijke
onverwachte stormen, die golven meebrengen, in hoogte volkomen gelijk
aan die van den oceaan.

Eerst in het jaar 1907 is de hydrographische studie van de 3200
mijlen lange kusten voltooid, waaraan de commandant der engelsche
marine, H. Whitehouse, zeven jaren ingespannen heeft gewerkt. Maar
het midden van het meer is nog voor het grootste deel ondoorzocht en
levert de stof voor een groote menigte sagen, die in het land verbreid
zijn. Men vertelt van eilanden, die door wilde menscheneters bewoond
zijn, van schepen, die door geweldige wervelstroomen verzwolgen zijn,
van monsters, die de onbekende diepten bewonen en dergelijke verhalen.

De route van de stoomboot loopt ongeveer langs den evenaar en ligt
dwars door het noordelijkste deel van het meer, op vrij grooten
afstand van de rij eilanden, die den oever omzoomen en daarlangs
een bijna onafgebroken, voor stormen welbeschut kanaal afzonderen,
waarin de roeibooten en de kleine zeilscheepjes van de inboorlingen
in volle veiligheid kunnen varen.

Het belangrijkste en grootste eiland is Roevoema, een van die, welke
den toegang tot de Napoleongolf versperren en de uitvloeiing van
den Nijl uit het Victoriameer verbergen; het werd vroeger door een
krijgshaftigen stam bewoond, die met behulp van een sterke oorlogsvloot
steeds met groote dapperheid zijn onafhankelijkheid tegen de machtige
koningen van Oeganda verdedigde.

De slaapziekte heeft de meerderheid der verrukkelijke, vruchtbare
eilanden van den archipel in groote kerkhoven veranderd. Nadat geheele
landstreken van den Kongostaat door de ziekte waren ontvolkt, tastte
ze, de hoofdverkeerswegen volgend, tusschen 1900 en 1902 in Oeganda
om zich heen en breidde zich al verder uit. Langzamerhand vertoonde ze
zich ook in de streken van Oesoga en Kavirondo. Ze richtte onmetelijke
verwoestingen aan en eischte tot 40 000 slachtoffers in een enkel
jaar. Daar de ziekte hoofdzakelijk mannen in hun beste jaren wegrukt,
zijn er dorpen en eilanden, waar enkel vrouwen en kinderen zijn
achtergebleven.

Aan de noord westpunt van het meer legde de "Winifred" op 7 Mei des
namiddags in de baai van Entebbe aan, en de italiaansche expeditie
was aan het eind van de verkeerswegen der beschaving gekomen, nadat ze
in drie weken een afstand van 4750 geographische mijlen had afgelegd.

Bij het aan wal gaan ontving mij de oppercommissaris van het
Oegandaprotectoraat, de heer Hesketh Bell, die in October 1907 tot
gouverneur benoemd werd en bood mij en commandant Cagni gastvrijheid
aan in zijn huis. De overige leden der expeditie werden opgenomen door
de ambtenaren, de heeren G. F. M. Ennis en W. M. Carter, alsook door
Majoor L. C. E. Wyndham. De gidsen werden in het "Equatoriaal Hotel",
dat door den heer Berti, een Italiaan, wordt gehouden, ondergebracht.

Entebbe of Port Alice, dat nauwelijks vijftien jaren geleden door
Sir Gerald Portal werd gesticht, is de politieke en administratieve
hoofdstad van het engelsche Oegandaprotectoraat. Dit omvat veel meer
dan het vroegere koninkrijk van dien naam, daar er ook de rijken
Oenyoro en Ankole toe behooren, die in een krans om het Westen en
Zuiden van het eigenlijke Oeganda zijn gelegen, alsook de heele streek
ten oosten van het Kiogomeer en om den grooten, uitgedoofden vulkaan
Elgon. Verder behooren in het Noorden de uitgestrekte gebieden er toe,
die de namen Nijlprovincie en Rudolfprovincie dragen.

De stad ligt op twee heuvels op de uiterste punt van een schiereiland
tusschen twee armen van het meer. De straten zijn alle breed en
worden aan beide zijden door de huizen van Europeanen omzoomd. Die
zijn op de in tropische streken gewone manier gebouwd met daken, die
over de breede galerijen naar voren springen en zijn door bloemtuinen
omringd. De ligging der stad is betooverend mooi; het onmetelijke meer
met zijn overvloed van licht en glans en zijn hier en daar verspreide
liefelijke en vriendelijke eilanden ligt vóór ons uitgebreid; maar
de netten en het gaaswerk vóór de vensters, de hallen en deuren zijn
welsprekende getuigen van de heerschende malaria.

Er is een hotel, een protestantsche en een katholieke kerk, drie
ziekenhuizen, verschillende handelshuizen en winkels, die door
Goaneezen en Indiërs worden gehouden. Een uitgestrekt terrein langs
het meer wordt door den botanischen tuin ingenomen.

Aan het uiterste noordeinde der stad bevindt zich het marktplein,
het punt van samenkomst der negers, die altijd in grooten getale
in de nabijheid der stad zich ophouden in de hoop, eenig werk te
krijgen als gidsen of dragers. De woningen der inboorlingen, ongeveer
honderd hutten, liggen, tot een dorpje vereenigd, verder van de stad
verwijderd onder prachtige boomen te midden van bananenaanplantingen
en maïsvelden.

Onze expeditie hield zich van den 7den tot den 15den Mei in Entebbe
op, om de organisatie der karavaan in alle bijzonderheden voor te
bereiden. Intusschen werd ongelukkigerwijze de commandant een offer van
het ongezonde klimaat, ten minste hij kreeg den 8sten Mei koorts en
trots de chinine-inspuitingen hield de koorts aan, en de ziekte werd
gecompliceerder door een ontsteking van de ingewanden, zoodat hij na
eenige dagen naar het ziekenhuis moest worden overgebracht, dat gezond
was gelegen en waar voor het herstel de gunstigste omstandigheden te
vinden waren.

Ik verloor daardoor de meest waardevolle hulp op een oogenblik,
waarop het werk het moeilijkste en ingewikkeldste was.

De uit de "Winifred" ontscheepte uitrusting van de expeditie was
door de dragers op de plaats van het "Equatoriaal Hotel" gebracht
en werd nu te midden van een dichten drom nieuwsgierigen, kinderen
en volwassenen, uit de kisten gehaald, nadat alle vrachtstukken
gecontroleerd en geteld waren. Het gezamenlijk materiaal voor het
kamp, tenten, bedden, slaapzakken, stoelen, tafels, badkuipen,
keukengereedschap, de hermetisch gesloten kisten met kleeren, het
photografiemateriaal, alsook dat voor de zoölogische, botanische en
mineralogische onderzoekingen, de jachtwapens met munitie vormden te
zamen 114 stukken bagage, elk van 23 kilogram zwaarte, die genummerd
en van teekens voorzien moesten worden, om, als ze noodig waren,
terstond gevonden te kunnen worden.

De voorraad levensmiddelen was onder aanneming van een verblijf
van veertig dagen in het hooggebergte boven de sneeuwgrens en een
even langen duur der reis van Entebbe tot de bergen, met de terugreis
inbegrepen, berekend. Hij vormde 80 dragerslasten van hetzelfde gewicht
als de zoo juist genoemde; elke last bevatte het dagelijks benoodigde
voor twaalf personen plus de door dunne plaatjes beschermde blikjes
gecondenseerde melk. Het eenige onderscheid tusschen de voor het
hooggebergte en die voor de lagere regionen bestemde porties bestond
daarin, dat de laatste geen vleesch in bussen bevatten, daar versch
vleesch in iedere bewoonde landstreek gemakkelijk te krijgen was.

Dus waren er 194 dragers noodig voor het vervoer van de geheele
uitrusting. Rekent men daarbij de karavaanleiders, de persoonsbedienden
met hun eigen dragers, de met de zorg voor de paarden en muildieren
belaste negers en diegenen, die tijdens den marsch de runderen, geiten,
schapen, het levend proviand voor de karavaan, moesten drijven, dan
komt men tot een gezamenlijk aantal van over de driehonderd menschen.

De collector of hoogste ambtenaar van het district, J. Martin, een
man van groote ervaring in het organiseeren van karavanen en reizen,
had het heele personeel door den heer Bulli, die toenmaals beambte
van het italiaansche koloniale genootschap was, in de maanden vóór
de aankomst van de expeditie laten uitzoeken en voorbereiden. Bulli
zou bovendien de expeditie als karavaanleider vergezellen.

Er waren drie paarden en drie muildieren gekocht, om de bezwaren van
den marsch eenigszins te verlichten; verder twee riksja's, kleine,
lichte tweewielige wagentjes, die voor één of twee personen ruimte
boden en door inboorlingen getrokken of geschoven werden; ze moesten
dienen, om zonder inspanning de vlakke einden van den weg af te leggen.

Den 12den Mei was alles voor het vertrek gereed. Maar ik wilde nog
drie dagen wachten, daar ik er maar moeilijk toe kon overgaan, Cagni
achter te laten. Ik moest echter toch besluiten, zonder hem op te
breken; de duur van zijn ziekte liet zich in het geheel niet bepalen,
en wilde men nog langer talmen, dan liep men gevaar, dat het gunstige
jaargetijde tot onderzoek der bergen onbenut verstreek, om geheel te
zwijgen van het gevaar, dat er nog een deelnemer ziek kon worden en
daarmee de uitslag van de heele onderneming mislukken kon.

Er bleef dus niets anders over, dan de hoop te koesteren, dat Cagni
door de nauwlettende verpleging van den uitstekenden dokter Hodge
spoedig herstellen zou en dan te gelegener tijd de expeditie weer kon
inhalen. Daarom werd in Entebbe de heele uitrusting achtergelaten,
dat Cagni zoo gauw mogelijk zou kunnen opbreken.

Den 14den Mei nam ik met mijn metgezellen afscheid van de gastheeren
in Entebbe, die alles hadden gedaan, om het verblijf van een week op de
aangenaamste wijze voor ons te laten voorbijgaan. Als vertegenwoordiger
der kolonie begeleidde collector Martin de expeditie tot aan de
grens van het koninkrijk Oeganda met een geleide van 26 askari's en
67 dragers.

Op den morgen van den 15den Mei verzamelden zich in den vroegen
morgen alle dragers met hun karavaanleiders, de boys en de soldaten
op de plaats van het hotel Berti, waar de lasten op rijen geschaard
stonden. Intusschen namen wij, Europeanen, afscheid van Cagni met
hoopvolle woorden en goede wenschen voor zijn spoedig herstel.

Om half negen gingen de dragers onder een oorverdoovend geschreeuw
in een lange rij met de lasten op het hoofd langs de breede, vlakke
straat op weg naar Kampala.

De spits der ongeveer vierhonderd personen tellende karavaan was reeds
buiten het gezicht, toen ik met de overige deelnemers der expeditie
eveneens opbrak.

Op korten afstand van Entebbe voert de weg door majestueuse
loofwouden. Deze uitgestrekte landstreek, die een onafgebroken
hoogvlakte is tusschen de drie meren, het Victoriameer, het
Albert Eduardmeer en het Albertmeer, wordt in alle richtingen door
heuvelketens doorsneden, die in het Oosten minder duidelijk zijn
te onderscheiden en meer samenhang toonen, maar in het Westen meer
afzonderlijk van elkander staan.

De grond is meest rood, van de kleur van dakpannen; de verdeeling van
den plantengroei richt zich naar den aard van den bodem. De hoogste
gedeelten, de hellingen en de toppen der heuvels zijn begroeid met
hoog gras, en slechts hier en daar ziet men een eenzamen boom of een
groep van weinige boomen, welker voet omgeven is door onderhout; op
den grond van de inzinkingen, waar men stroomend water vindt, gedijen
prachtige wouden; waar het water niet afvloeit, zijn uitgestrekte
moerassige vlakten geheel met hooge papyrusstruiken bedekt, waaronder
een rijke waterflora tiert.

De weg, nu eens een pad, dat als een diepe kloof door de twee of drie
meter hooge gele grasstengels heen voert, dan weer een vrij breede
route op de vlakke einden, loopt volkomen rechtuit als een romeinsche
weg, gaat over heuvels heen of volgt een eind ver de kammen, daalt
in de dalen neer en dringt in de wouden binnen of passeert groote
moerassige streken, waar hij als dam doorheen leidt. Zulk een dam
wordt door de inboorlingen gemaakt, doordat ze aan beide zijden
papyrusstruiken en riet afhouwen en dwars over den weg leggen; ze
maken op die manier een vaste laag, waar dan zand en losse aarde ter
voltooiing van den weg wordt uitgestort. Voor de stevigheid wordt
aan den weg vastheid gegeven door palen, die aan den kant diep in
het moeras zijn gedreven.

De temperatuur, die des morgens aangenaam is, wordt tegen den middag
gloeiend heet en verstikkend, ofschoon in de heetste uren de lucht
tengevolge van een meteorologische inrichting, die men niet genoeg kan
prijzen, met meer of minder dichte wolken bedekt is, die voldoende zijn
om de onbarmhartige zonnestralen tegen te houden. Bijna elken dag en
iederen nacht breekt er een hevig onweder los, dat door stormachtige
winden, donderslagen en vlammende bliksemstralen en regenbuien
vergezeld wordt, maar in den regel slechts kort duurt. Gelukkig had
de karavaan niet met de ergste orkanen, met water- en windhoozen te
kampen, die op hun weg alles ontwortelen, vernielen en overstroomen
en door gevaarlijke electrische ontladingen vergezeld gaan, zooals
naar de mededeelingen der schrijvers vaak in Oeganda voorkomen.

Het weder verandert altijd zeer plotseling. Binnen weinige minuten
wordt de tot dien tijd heldere hemel zwart als de nacht en begint
er akelig dreigend uit te zien; met dezelfde verbazende snelheid
verdeelen zich na een regenbui, die maar zeer kort duurt, de dichte,
zware wolken, en opnieuw straalt de gloeiende zon.

De duur van de dagmarschen wisselt af tusschen drie en zes uren, waarin
15 tot 30 kilometer worden afgelegd. De dragers loopen in den regel
snel, onverschillig hoe de weg ook zij. Men breekt 's morgens om half
zes op, en voor den middag is de marsch ten einde, zoodat men op de
warmste uren van den dag kan rusten. Onderweg neemt de karavaan bijna
een halven kilometer ruimte in; er heerscht een aanhoudend rumoer van
stemmen, gelach, geschreeuw, dat op de bezwaarlijkste einden ietwat
kalmer wordt, als een steile helling ook de niet beladen personen
doet hijgen. Uit de aan den weg liggende kleine dorpen stroomen de
inboorlingen nieuwsgierig toe, om den optocht te bekijken en met de
dragers onder luid gelach te schertsen.

Soms kruist de karavaan een andere, die zout uit de salinen of ivoor
uit den Kongostaat brengt, of er komt ons een blanke koopman tegen met
een geleide. De askari's handhaven een zekere tucht onder de talrijke
schaar en komen dikwijls tusschenbeide, om twisten te beslechten. Die
worden meestal door de dragers veroorzaakt, die, om zich het werk te
verlichten, graag met geweld inboorlingen, die ze onderweg ontmoeten,
tot het dragen der lasten willen pressen.

Voor het overige zijn de negers als kinderen, goedig en zachtmoedig of
boosaardig en lastig, al naarmate men ze behandelt; met een beetje tact
en welwillendheid, waaraan niet een zekere vastheid van wil ontbreekt,
is het gemakkelijk, hun levendig temperament in de goede richting
te leiden. De karavaan bestaat voor het meerendeel uit Waganda's,
die echter, hoewel ze de eigenlijke inboorlingen van Oeganda zijn,
verschillende anthropologische kenmerken in zich vereenigen,
zoodat ze een uit vele stammen gemengd volk schijnen te zijn. Ze
dragen de trekken van de echte negers in hun kroes, pikzwart haar,
den breeden, platten neus, de dikke lippen en de afstaande ooren,
maar het prognatisme is onduidelijk, en het voorhoofd is breed en
wijkt niet achteruit. In den regel zijn het magere menschen, niet
gespierd ook, en ze zien er niet als sterke lieden uit.

Het kamp werd steeds ver van de dorpen, op van te voren gereed
gemaakte plekken opgeslagen. In den regel bestond het uit een groote
schuilhut, waarin de blanken hun maaltijden gebruikten, en een of
twee beschuttende daken voor het bergen van het materiaal en om het
tegen slecht weder te beschutten. Martin sloeg een tweede kamp op,
dat van het mijne afgezonderd lag. In beide wapperden de italiaansche
en de engelsche vlag.

De tenten waren omgeven door een seriba, een omheining van gevlochten
riet, die niet zoozeer diende ter verdediging dan wel om het kamp
der blanken van dat der dragers te scheiden.

De negers kwamen altijd zingend en lawaaimakend op de plaats van het
kamp aan, legden de lasten in groote haast neer op de daarvoor bestemde
plaats en gingen dadelijk aan het bouwen van hun slaaphutten. Met
verwonderlijke snelheid verrezen die dan in het rond.

De zeer doelmatige manier van bouwen bestaat hierin, dat ze een rij
van takken of buigzame riethalmen in een kring in den grond steken,
naar het midden omgebogen en daar aan elkaar verbonden, zoodat een
ronde koepel ontstaat. Daarop worden gelijkmatig gerangschikte bundels
gras gelegd, terwijl een smalle opening voor ingang dient. In minder
dan een kwartier veranderde een groote grasvlakte in een flink dorp.

Tijdens het vlijtige werken van de negers verschijnen in het kamp
lange rijen vrouwen en kinderen uit de naburige dorpen met bundels
bananen en zoete bataten op het hoofd. Een schaar naakte kinders
begeleidt hen; de kleinste worden door de moeders op den rug in een
plooi van het kleed gedragen. Op deze wijze wordt de karavaan door
de bevolking van het land volop van levensmiddelen voorzien.

Intusschen ontving ik de huldigingsbezoeken van eenige hoofden,
die in het kamp met een praal verschenen, in overeenstemming met hun
beteekenis. Ze werden door vroeger komende afgezanten aangekondigd;
in den regel waren ze in een witte tunica of in een mantel van meer of
minder kostbare stof gekleed en hadden sandalen aan de voeten. Slaven
vergezelden hen, die de teekens van de macht van hun gebieder droegen,
het zonnescherm en den zetel; daarachter verdrong zich een gevolg
van bedienden en een met lansen en sabels gewapende lijfwacht.

Dan volgde een menigte inboorlingen, die de geschenken aan geiten,
schapen, soms ook kalveren en stieren voor zich uit dreven en korven
met kippen, eieren, bananen, in het kort alle voortbrengselen
der streek, droegen. Een levenmakende muziekkapel met trommels,
fluiten, horens en andere instrumenten volgde den optocht of ging in
de voorhoede.

Nu en dan kwamen de hoofden met dezelfde vertooning van staatsie de
expeditie tot aan de grens van hun gebied tegemoet en sloten zich
bij de menigte aan tot aan het kamp. De muzikanten begeleidden de
karavaan vaak verscheiden dagen achtereen en bewezen haar de eer van
haar onverbiddelijke muziek.

Het tegenbezoek bracht ik of bracht een ander door mij aangewezen
lid van de expeditie aan het hoofd, waarbij de geschenken door ons
beantwoord werden met een vergoeding, die in den regel zeer royaal
uitviel.

De woningen der hoofden zijn cirkelronde huizen met wanden
van in elkander gevlochten riet en met het gewone dak
der inboorlingenhuizen. De binnenruimte is door gordijnen in
verschillende vertrekken verdeeld; de wanden zijn behangen met platen
uit geïllustreerde tijdschriften; op den vloer liggen matten en
dierenvellen; meestal treft men een bescheiden uitstalling van stoelen
aan en van kussens, en alles is zindelijk en in goeden staat. Om het
huis loopen verscheiden seriba's of omheiningen, en in de ruimte
tusschen twee daarvan bevinden zich de hutten voor de vrouwen, de
bedienden en de askari's.

Gedurende de eerste marschdagen was het noodig zich met ontelbare
kleinigheden te bemoeien, opdat alles goed in elkaar zou sluiten en
het werk gelijkmatig over allen verdeeld zou zijn, zoodat er weinig
tijd overbleef om de schilderachtige zijde van het nomadenleven te
waardeeren. Maar later, toen ieder met wat hij te doen had vertrouwd
was geraakt, werd alles ons tot een bron van genot.

Zoodra de avond langzaam begon te vallen, vlammen in den omtrek van
het kamp honderden van vuren op, waaromheen de dragers tot laat in
den nacht vertoeven, om de zoete bataten te roosteren of de bananen
te koken, die bijna hun eenig voedsel uitmaken en waarbij soms nog
wat gedroogde visch komt.

Na een marsch van vijf of zes uren over een dikwijls moeilijken
weg, waarbij de menschen vrij zware lasten op het hoofd droegen,
is die hoogst eenvoudige, eenige maaltijd des avonds voldoende voor
hun verzadiging.

Tegen den avond werd het weder meestal koeler. Na gebruik van den
maaltijd verzamelden zich de blanken om een groot vuur, dat ook,
afgezien van de warmte, die het verspreidde, niet onaangenaam was en
beschutting tegen de kleine gevaarlijke vijanden gaf, die de malaria
overbrengen. De steekmuggen vlogen inderdaad in ontelbare menigten
in de lucht rond; des nachts werden ze tot een ware kwelling. Uren
lang hoorde men door slapeloosheid den roep der schildwachten en het
eigenaardig getriller van den buga-buga, een kleinen, in de buurt
van het kamp nestelenden vogel.

Tusschen drie en vier uur 's morgens klonk een stoot op de trompet
als réveille, en het heele kamp was dadelijk in drukke beweging. In
weinig meer dan een uur was het kamp afgebroken. De dragers grepen
hun lasten en marcheerden af met het gewone doordringende geschreeuw.

De expeditie had 15 dagen noodig, om den afstand tusschen Entebbe en
Fort Portal af te leggen.

Den 18den Mei werd het kamp in Mitiana opgeslagen in de nabijheid
van een neerzetting der katholieke missie van de Franschen aan den
voet van een met een kerkje versierden heuvel. Er werden bezoeken
gewisseld met de zendelingen, die prachtige europeesche groenten
en fruit als geschenk hadden gezonden. Den volgenden avond kwam
de expeditie te Bujongolo tegenover het vischrijke Isoldemeer in
boschrijke omgeving. Het kamp werd hier door sterke omheiningen en
palissaden beschermd, wat ook met de volgende kampen het geval was,
daar de omgeving door leeuwen onveilig werd gemaakt, zoodat de
inboorlingen het niet wagen, 's nachts zich op weg te begeven.

Den 25sten Mei werd de grens tusschen de provincie Oeganda en de
Westprovincie overschreden, die de districten Toro, Oenyoro en Ankole
omvat. Buiten enkele hoofden van het nieuwe gebied met hun hofstaat
had ik, ter begroeting van de expeditie den ondercommissaris van de
provincie, den heer A. F. Knowles aangetroffen, die ons zou begeleiden
door het door hem bestuurde terrein, terwijl de heer Martin met zijn
bedekking naar Entebbe terugkeerde.

Bij gedeelten is de weg zeer lastig en vermoeiend; het weer is slechter
geworden en de vele regens maakten den weg moerassig en glibberig.

Hoe meer wij het Albert- en het Albert-Eduardmeer naderden, des te
grooter werd de spanning, om de keten van den Roewenzori te zien te
krijgen. Nadat we het gebied Toro hadden bereikt, waren aller blikken
voortdurend naar het Westen gericht, vooral als de weg naar den top van
een heuvel voerde, die een weinig boven de vlakte uitstak. Tweemaal
hadden we, van opwinding bevend, gemeend, de bergen te aanschouwen,
maar het was een vergissing geweest, een beeld van witte wolken aan
den horizon.

Eindelijk op den morgen van den 28sten Mei daagden van een paar
heuvels ten noorden van Kaibo, bij bedekten hemel maar heldere
atmosfeer, op eens in het Westen hoog in de lucht opstekend, de
met ijs bedekte toppen van de geweldige bergketen op. Ze waren nog
ongeveer 70 kilometer verwijderd en schenen in de lucht te zweven
tusschen de nevels, die den geheelen voet van de bergen omhulden,
en de grijze hoopen wolken, die den hemel boven de toppen bedekte en
ze bijna aanraakte.

Van dit punt uit schenen de bergen in drie hoofdgroepen verdeeld. De
middelste wordt beheerscht door een karakteristieken, met sneeuw
bedekten top met twee punten, die de hoogste van alle schijnt te zijn;
hij is van de zuidelijke groep gescheiden door een diepe insnijding. De
derde groep ligt ten noorden of noordoosten van het middelmassief. Van
de hooge kammen reiken gletschers naar beneden, welker voet door de
vóór de keten liggende kleinere bergen verscholen blijft.

Op dien dag werd het kamp te Butiti opgeslagen, waar ook evangelische
en katholieke zendelingen werken, die jegens de expeditie zeer
vriendelijk waren.

Op den middag van den volgenden dag, 29 Mei, besteeg ik met mijn
begeleiders een ongeveer anderhalf uur van Butiti gelegen heuvel in
de nabijheid van den weg, om opnieuw den Roewenzori te beschouwen,
die zich in zijn vollen glans vertoonde. De karavaan had zich naar het
Noordwesten gewend; daardoor scheen de noordelijke groep van de keten
dichter bij de middelste te zijn gekomen, die ook van dit punt uit
de hoogste was en door de grootste gletschers bedekt bleek te wezen.

De lucht was boven de bergen in het Westen helder, maar donker en
dreigend met onweer in het Oosten. Rondom breidde zich de golvende
vlakte, met lage, van boven afgeronde heuvels in roodachtige of
geel-bruine kleur uit, waar donkergroene vlekken op afstaken, die
gevormd werden door de euphorbia's en de lichtgroene, gevederde
acaciabladeren. Het landschap ging in de verte langzamerhand over in
de dampige atmosfeer en werd onduidelijk aan den voet van de hooge
voorgebergten der keten.

Moore was door den aanblik herinnerd geworden aan de Alpen, zooals die
zich voordoen van uit de piemonteesche en lombardijsche vlakte; maar de
vergelijking gaat niet op. Het onderscheid is, zooals men moet voelen,
diepgaand, maar men is niet in staat het te analyseeren. Wel hebben de
verre, met olifantsgras bedekte hellingen en de door papyrusstengels
overdekte moerasvlakten eenige gelijkenis met de bebouwde heuvels en
dalen in het voorland der Alpen, en niets verraadt, dat olifanten,
buffels, antilopen en verscheurende dieren zich daar verbergen
tusschen de velden, die weiden schijnen te zijn of stukken land, waar
koren, maïs of vruchtboomen groeien. Maar het landschap is oneindig
grootscher en plechtiger; als men de verschijnselen in de verte weg
neemt, die meer gelijken op het resultaat van een weerspiegeling dan
op onmiddellijke, zinnelijke waarneming, dan ontbreekt alle spoor van
menschelijke werkzaamheid. De hutten der negers, de bananenvelden
en de andere culturen der inboorlingen zijn slechts met moeite en,
als men ernaar zoekt, te onderkennen; ze versmelten volkomen met
het landschap en doen op geen manier afbreuk aan den indruk van het
maagdelijke en ongerepte.

Bij het voorttrekken kwam de expeditie nog weer door een woud, het
laatste, maar ook het mooiste, dat ze onderweg hadden aangetroffen,
en dat bevolkt werd door tal van apen. Nog dienzelfden dag werd na
een langen marsch van zeven uren Fort Portal bereikt.

Toen we het naderden, werd ik ontvangen door Kasagama, den hier
resideerenden koning van Toro, een knap man van meer dan normale
lichaamsgrootte en met open, intelligente trekken; hij werd door
een talrijk gevolg begeleid, dat veel geschenken bracht. Nadat de
karavaan de zich rondom de stad uitstrekkende bebouwde zone was
gepasseerd, trok ze over den breeden, gladden, door de gloeiende
zon beschenen weg in Fort Portal binnen. De hoofden uit de streek,
die met hun gevolg ter ontvangst van de expeditie verschenen waren,
maken ruimte; de weg is bezet door een dringende menigte menschen,
vooral door lawaai makende kinderen.

Fort Portal werd in 1891 door Lugard aangelegd, nadat hij Kabarega,
den bondgenoot van Mwanga, bij zijn opstand onttroond had en in zijn
plaats Kasakama had aangesteld, waardoor een tijdperk van gruwelijke
vervolgingen en menschenjachten, die bijna het geheele land ontvolkt
hadden, beëindigd werd.

Het aantal der in Fort Portal wonende Europeanen beloopt, met de
dames erbij, niet meer dan vijftien personen; de ondercommissaris,
de collector, de bevelhebber der troepen, en de katholieke en
protestantsche zendelingen. De woningen der engelsche beambten liggen
op een heuvel; die van den onder-commissaris trekt het meest de
aandacht, en het paleis is door een gracht en een palissadenomheining
omringd. Op de naburige heuvels hebben de zendingsgebouwen en het
ziekenhuis plaats gevonden; op een heuvel in het Zuidoosten, die
geheel bedekt is met uitgestrekte bananenaanplantingen, liggen de
huizen van den koning van Toro. Beneden aan den voet der heuvels
naast een met boomen beplanten weg staan winkels, terwijl ook nog
een kazerne aanwezig is voor de inlandsche soldaten en de gewone markt.

De expeditie vond in Fort Portal bij den collector den heer
J. O. Haldane een gastvrije ontvangst; aan de dragers werd als
kampplaats de beneden liggende vlakte aangewezen.

Twee dagen bleef de expeditie onder slecht weder in Fort Portal. Ik
maakte hier kennis met den reverend Fisher en zijn vrouw, die tweemaal
in het Moboekoedal tot aan den gletscher waren doorgedrongen, en ook
met den ontdekkingsreiziger in het hooggebergte, A. F. Wollaston,
die de expeditie van het Britsch Museum, waarvan hij lid was, voor
eenige dagen had verlaten, om op uitnoodiging van den ondercommissaris,
den heer Knowles, mij te begroeten.

Zooals ik reeds gezegd heb, had Wollaston in de laatste maanden twee
van de toppen bestegen, die zich aan het eind van het Moboekoedal
verheffen. Van hun hoogste punt uit had hij in het Noordoosten
onduidelijk tusschen de nevels nog twee met sneeuw bedekte toppen
gezien, die nog hooger waren dan die, waarop hij zich bevond, en die,
naar het hem scheen, zich verhieven op de naar den Kongostaat gekeerde
westelijke hellingen. Het was hem niet mogelijk geweest, vast te
stellen, of deze hoogere toppen met die in het Moboekoedal samenhingen.

De door Stuhlmann aanschouwde en afgebeelde bergen boven het Butagudal
in het Westen der keten waren dus verschillend van die, welke van het
Oosten uit te zien zijn en welke de italiaansche expeditie van Kaibo
en Butiti uit had kunnen waarnemen. Het leek dus aanbevelenswaardiger,
de bestijging van de bergen van de westelijke helling uit te beproeven.

Deze mededeelingen waren niet zeer aanmoedigend. Volgde ik den door
de voorgangers ingeslagen weg door het Moboekoedal, dan liep ik
gevaar, na den top op den achtergrond van het dal te hebben bereikt,
mij den toegang tot de hoogere toppen door een diep dal of door een
onbestijgbaren kam te zien afgesneden. Aan den anderen kant zouden wij,
om naar de westelijke helling van het gebergte te komen, een langen
marsch in de vlakte door streken, waar malaria heerscht, moeten maken;
we zouden om het uiterste zuidelijke punt van de keten moeten heen
gaan en het Semlikidal moeten bereiken, en het was twijfelachtig,
of de hulpmiddelen van die streken voor de voeding van de talrijke
karavaan toereikend zouden zijn; bovendien was ook de stemming der
inboorlingen van den Kongokant, die zich al vaak vijandig en onrustig
hadden getoond, een zeer onzekere zaak.

Van de beide wegen bood de tweede stellig groote moeilijkheden, en
wel in ongekende mate. Daarom besloot ik, den kortsten, rechten weg
te nemen en het Moboekoedal voor de bestijging te kiezen, om zoodra
mogelijk op de bergen te komen. Daar zouden wij, met in aanmerking
nemen van de nadere omstandigheden, tot een beslissing kunnen komen
omtrent den te kiezen weg.

De beide dagen van het oponthoud in Fort Portal waren rustdagen voor
de karavaan. Ze waren reeds voldoende geweest, den hechten samenhang
te verbreken en de in de beide vorige weken gewonnen tucht losser
te maken. Toen dus op den morgen van den 1sten Juni de klank van
trommels en trompetten zich om half vijf deed hooren, kwam geen van
de boys in beweging en de dragers daagden te laat en afzonderlijk
op. Ten gevolge daarvan kon ik de karavaan eerst na twee uren onder
het gewone geschreeuw in gang zetten; de engelsche en de italiaansche
vlag werden voor haar uit gedragen.

De dragers konden worden verminderd, daar door het gebruik van de
levensmiddelen en doordat wij veel dingen in Fort Portal achterlieten,
de bagage geslonken was, en wij kozen de gezondste en krachtigste
mannen uit voor den verderen tocht. Bij het vertrek werden wij door
den heer Knowles, den collector, den heer Haldane, en Dr. Wollaston
vergezeld, welke laatste zich naar de expeditie van het Britsch Museum
in het Nyamwambadal wilde terugbegeven.

Een geleide van 20 askari's voltooide de karavaan. De vrouwen der
soldaten waren gekomen, om vóór het vertrek van hen afscheid te
nemen. De vorm van dat afscheid kon niet zediger en bescheidener zijn;
de vrouw laat zich vóór haar man op een knie neer en hij legt haar
de hand op het hoofd.

In drie dagen legden wij den weg tusschen Fort Portal en het
Moboekoedal af. Er moesten talrijke wildstroomende beken worden
doorwaad; maar slechts één daarvan, de Wimi, beteekent iets. Als ze
gezwollen is, kan ze tot een ernstigen hinderpaal worden. Wij vonden
het stroompje ongeveer tien meter breed; het water was zeer koud,
ongeveer 60 of 70 centimeter diep en sterk stroomend. Dwars over
het water werd een lange menschenketen gevormd en aan den bovenkant
daarvan trokken de dragers met hun lasten door het water. Diegenen, die
struikelden of uitgleden, konden dus dadelijk gesteund en opgeholpen
worden. In ongeveer een uur bevond zich onze heele karavaan aan den
overkant, waar de helling schuin en met hoog gras bedekt was, zonder
dat we een enkel stuk bagage hadden verloren.

De weg, die door een heuvelachtige en bebouwde streek leidt, daalt ten
slotte naar de Moboekoe, die door een bedding vloeit, welke zeven of
acht meter diep in oude alluviale lagen is ingesneden. De rivier is
ongeveer 20 meter breed en 60 tot 70 centimeter diep; de strooming
is heftig. Het water is frisch, maar geelachtig van kleur, dus niet
tot drinken noodend.

Terwijl de karavaan aan den oever samenkwam, verschenen aan beide
kanten de hoofden der naburige dorpen met hun stoelen en zonneschermen
en een lang gevolg van inboorlingen. Allen deden hun best, aan de
karavaan hulp te bieden bij het oversteken. Er werd dwars over het
water een touw gespannen, waarachter voor meerdere veiligheid nog
een aantal inboorlingen gingen staan. Alle leden der karavaan gingen
daarna afzonderlijk met hun lasten bovenstrooms van het touw naar de
overzij, waarbij ze zich aan het touw vast hielden. Zoo bevond zich
in korten tijd de karavaan op den anderen oever van de Moboekoe,
zonder eenig ongeluk.

In de omgeving van het kamp bevinden zich talrijke dorpen en
bananenaanplantingen. De inboorlingen loopen naakt; nauwelijks een
ketting van schelpjes hebben ze zich om de heupen geslagen, met een
stukje doek eraan. In het kamp wordt bij uitzondering de schuilhut
niet opgeslagen, zoodat de blanken niet onder dak kunnen eten; maar
gelukkig is het mooi weer en de maaltijden worden in de schaduw van
eenige boomen dicht bij de rivier gebruikt. Trots een nauwkeurig
onderzoek gelukt het niet, een visch te zien te krijgen.

De avond is wonderlijk helder en de schemering daalt langzaam. Het
vertrouwde ruischen van den stroom roept de herinnering aan kalme
avonden in afgelegen dalen van de Alpen op. Beneden het kamp branden
tallooze vuren, waaromheen de dragers zich bewegen, en die daardoor
nu eens schijnen uit te dooven, dan weer helder op te vlammen.

De omtrekken van het dal worden tegen den sterrenhemel duidelijk
afgeteekend, en het oog keert terug naar de sneeuwtoppen van den
Duwoni, die het fonkelen der sterren zwak weerspiegelen, en lang
blijft het eraan hangen.

Aller harten waren weer vol hoop. Gelukkiger dan onze voorgangers,
hadden wij vele van de toppen te zien gekregen, eer we den voet van
het gebergte bereikten, en wij hadden een belangrijk feit betreffende
hun verdeeling kunnen vaststellen, namelijk dat de van Kaibo en Butiti
uit in het midden zichtbare berg met twee toppen, die de hoogste van
alle scheen te zijn, geen andere kon wezen dan de Duwoni van Johnston.

Nadat de karavaan het kamp had verlaten, stak ze snel de vlakte over,
waar Ibanda ligt. De vlakte is hier en daar moerassig en bezet met
kleine boschjes hooge acacia's en drakenbloedboomen, en afgeronde,
gladde rotsmassa's zijn erover verspreid. Dan komen we aan den voet
van een hoogen dwarsrichel, die een uitlooper van de rechtsche
dalbegrenzing is. Het pad, dat erheen leidt, is hier en daar zoo
steil, dat ook de onbeladen deelnemers aan de expeditie den adem
verliezen. De karavaan der zwarten, die het eerste deel van den
dagmarsch met hun gewone luidruchtigheid hebben afgelegd, verstomt,
terwijl ze hijgend de moeilijke helling opklauteren; de samenhang in
den optocht gaat verloren en hoe hooger we komen, des te ernstiger
en donkerder wordt het pad.

Ter halver hoogte bevindt zich een smalle, groene vlakte, waarop eenige
hutten van inboorlingen verspreid liggen. Het zijn de laatste huizen
van het dal, dat hoogerop geheel verlaten is. De plaats heet Bihunga en
ligt 536 meter boven Ibanda, dus 1920 meter boven de zee. De expeditie
van het Britsch Museum had er zich verscheiden maanden opgehouden,
om studiemateriaal te verzamelen; een groote hut herinnerde nog aan
het verblijf aldaar.

Daar rondom konden de tenten op de betrekkelijk kleine beschikbare
ruimte slechts met moeite worden opgeslagen. De dragers zochten,
zoo goed het ging, een onderkomen te vinden op de steile helling van
den berg.

Het uitzicht naar boven is door de ervoor liggende hoogten, op welker
helling het kamp is opgeslagen, volkomen afgesneden. Naar beneden
dwaalt het oog over de vlakte van Ibanda en door het breede dal tot
in de verte, waar de wazige atmosfeer het zien belemmert. Rondom zijn
de hellingen met dichte bosschen bezet, waartusschen kleine, met hoog
gras bedekte open plaatsen te voorschijn komen. In de buurt van het
kamp ziet men de eerste Lobelia's, veel Dracaena's, een wonderschoon
bloeienden koraalboom en de armzalige, smalle velden van het dorpje,
dat een groepje Bakongo's herbergt, trots het ruwe klimaat naakt
loopend.

In Bihunga ging ik ertoe over, het aantal deelnemers aan de karavaan te
verminderen. Van hier ging de optocht verder door onbewoonde streken,
en het werd al moeilijker levensmiddelen te krijgen. Er waren afspraken
gemaakt met de hoofden der dorpen in de omgeving van Ibanda, waardoor
bepaald was, dat ze geregeld afdeelingen dragers met levensmiddelen
door het dal naar boven zouden zenden. Afgezien daarvan echter, dat
de hulpmiddelen van zoo'n klein gebied maar beperkt waren, moesten de
af te leggen afstand en de bezwaren van den marsch al grooter worden,
hoe verder de expeditie naar boven doordrong.

Daarom werd in Bihunga een deel van de bagage achtergelaten, ongeveer
veertig lasten, waaronder alle voor persoonlijk gebruik bestemde
voorwerpen, die in het koude klimaat van den berg niet gebruikt konden
worden; en eveneens deed ik afstand van een gedeelte der boys. Dezen en
ook de overbodige dragers gingen naar Butanuka terug, een dorp halfweg
tusschen het Moboekoedal en Fort Portal, dat de plaats van samenkomst
was van alle uit het gebergte komende werkkrachten. De 20 askari's van
de bedekking, die onder het bevel van sergeant Green, een Engelschman,
stonden, bleven in Bihunga als verbindend lid tusschen de expeditie
en het benedendeel van het dal. Het achtergebleven materiaal vond
een goed onderkomen in de hut van de expeditie van het Britsch Museum.

De op deze wijze bewegelijker gemaakte karavaan toog op den morgen
van den 5den Juni weer op weg. Eerst moest ze de hoogten van Bihunga
langs een steil en zeer smal pad door dichte struiken, die gezicht en
handen door de vaak doornachtige takken ten bloede sloegen, beklimmen,
en daarna moest ze over het kleine dal Chawa afdalen in het Mahomadal,
waar een belangrijke zijtak der Moboekoe door stroomt.

De helling is zeer steil en voert geheel door een ondoordringbaar
woud van hooge boomen. Daaronder komen veel exemplaren voor van mooie
coniferen, o. a. van den Podocarpus, die door dicht dooreen geslingerde
lianen onderling verbonden zijn en waartusschen loofboomen staan,
overdekt met orchideeën. Aan alle kanten verheffen zich hooge, steile
bergen, die ook door bosch bedekt zijn. Aan den voet der boomen groeit
dichtbebladerd onderhout, dat vermengd is met varens van allerlei
soort. Het onderhout staat zoo dicht, dat het pad tot iets van een
galerij wordt, waarin men heele einden gebukt moet afleggen. De
struiken hebben veel gevallen boomstammen overgroeid, waaronder in
den humus een rijke oogst van kleine dieren voor de verzamelingen te
vinden is. De grond is zeer vochtig; hij staat hier en daar onder water
en is glibberig, zoodat de dragers slechts met moeite zich staande
kunnen houden. Het woud vergezelt den weg tot aan den oever der Mahoma.

Na den overgang over den stroom begint de optocht weer omhoog te
klimmen over een steile, met reusachtige varens begroeide helling, wat
voor de afzonderlijk en zeer langzaam marcheerende dragers buitengewoon
inspannend is. Vanaf een bepaalde hoogte mengen zich onder de varens
de eerste bamboes en Ericaceeën. Het gladde en moerassige gebied is
bezaaid met rotsblokken van allerlei grootte.

Het is alles niet anders dan een geweldige zijmorene van den gletscher,
die zich in overoude tijden naar het dal heeft laten glijden en die
waarschijnlijk ook de hoogvlakte van Ibanda heeft bedekt. Het is te
verwonderen, dat geen van de talrijke onderzoekers, die het Moboekoedal
vóór ons bezocht hebben, de ware natuur van dit gebied herkend
heeft. Een evenwijdig met de eerste loopende morene gaat langs den
tegenovergestelden, den linkschen, kant van het dal. De Moboekoe gaat
schuimend meer dan 200 meter lager in de steil afdalende kloof, die
ze zich tusschen het rotspuin heeft gebaand, waarbij ze de blokken en
het puin van de morene aan de oppervlakte van de doorsnede bloot legde.

De boomen worden langzamerhand dichter, tot men zich boven aan de
morene opnieuw midden in het bosch bevindt. De weg loopt een heel
eind gelijk met den kam der morene, welke kam op sommige plaatsen
minder dan een meter breed is, tot aan een geweldig zwerfblok,
dat minstens twintig meter lang en acht tot tien meter hoog is, en
waarnaast zich een klein, scheef strooien dak vertoont, dat gedragen
wordt door een paar in den grond gestoken palen. Het is de kampplaats
van Nakitawa. Daar rondom bestaat het woud uit reusachtige boomen,
met dicht onderhout aan hun voet. Er was een arbeid van verscheiden
uren noodig, om struiken en boomen te vellen en ruimte te maken voor
zes tenten. De zwarten drongen dadelijk om het rotsblok, waarbij de
keuken was opgeslagen.

Het kamp ligt 2652 meter boven de zee. Op den laatsten dagmarsch
waren er, trots de daling, 732 meter bijgekomen. Bijna den geheelen
namiddag kwamen de dragers afzonderlijk opdagen, uiterst vermoeid van
den bezwaarlijken marsch. Als bewoners der vlakte waren de Waganda
oogenschijnlijk niet in staat, de strapatsen van den tocht door het
gebergte te verdragen, en er moest nu aan gedacht, ze door de Bakonjo
te vervangen, die aan het klimaat van hun dal gewend waren en bij
de jacht op mormeldieren en klipgeiten zich geoefend hadden in het
klauteren langs de hellingen.

Zoo ver het oog reikt is alles wat er van hellingen, rotswanden en
bergen te zien is, door ondoordringbaar woud overdekt. Het is de
aanblik van een maagdelijke natuur; we hebben nu inderdaad de door
menschen bewoonde streken verlaten.

In de buurt van Nakitawa, aan de monding van het Mahomadal, vereenigen
zich de beide morenen, en in den door de vereeniging der linker
morene van het Mahomadal met de rechter van het Moboekoedal gevormden
hoek ligt een meertje, dat later bij de terugkomst van de expeditie
onderzocht werd. Juist tegenover het kamp aan de linkerzijde van
het Moboekoedal verheft zich de groep toppen van den Portal. Aan den
voet der steil afdalende wanden mondt een breed dal uit in dat van de
Moboekoe; het opent zich tusschen de beide zuidelijke Portal-toppen,
die als twee reusachtige grenssteenen aan den ingang staan.

Geen der vroegere onderzoekers had de aanwezigheid van dit zijdal
bespeurd, terwijl de ontdekking het mij mogelijk maakte, gewichtige
besluiten te trekken omtrent de ligging der toppen. Door de opening van
dit nieuwe dal had de expeditie, van Ibanda uit, op den achtergrond
den Duwoni van Johnston aanschouwd. Deze berg lag dus niet aan het
eind van het Moboekoedal. Vergeleek men echter den aanblik der keten,
van Kaibo en Butiti uit, met het geleidelijk zichtbaar worden der
afzonderlijke toppen gedurende den marsch door het Himadal tusschen
Kasongo en Ibanda en daarna bij het dalen naar het Moboekoedal, dan
werd het duidelijk, dat de toppen en gletschers van de middelste en
hoogste groep zich zuidelijk van den Duwoni bevonden; dus moesten ze
tusschen den Duwoni en het Moboekoedal liggen.

Het scheen dus duidelijk, dat het pas ontdekte dal juist in het hart
der keten lag en naar den hoogsten top moest voeren, veel directer
dan het Moboekoedal. Bij het ontbreken van bericht over dit dal en
onzeker, of ik het tot aan den voet der bergen zou kunnen doorreizen,
besloot ik niettemin, den door de vroegere onderzoekers gevolgden
weg verder te vervolgen, om zoo spoedig mogelijk bij een hooger punt
en op een top te komen en van daar de ligging der toppen en dalen
met gewisheid te bepalen. Ik behield voor het ontdekte dal den naam
Boejoekoe, dien de inboorlingen van Ibanda eraan gegeven hadden.

Vijf dagen achter elkander was het weder ongewoon zacht geweest voor
deze streken, en gedurende de geheele reis hadden we eerst in de
laatste dagen, toen de expeditie op het punt stond het gebergte te
verlaten, weer een even lange periode van onafgebroken mooi weer. Op
den morgen van den 6den Juni viel er evenwel bij het aanbreken van
den dag een fijne regen van den grijzen, bewolkten hemel.

De karavaan wachtte op de levensmiddelen voor de negers, die, door
tachtig Bakonjo gebracht, eerst om zeven uur aankwamen. De Bakonjo
zijn lieden van een krachtig uiterlijk, met nog al vooruitspringende
wangbeenderen, soms met een spoor van baard en met geschoren of
potsierlijk opgemaakte haren. Hun door de kou, het water en de zon
gelooide huid is hard en rimpelig als leer. Ze zijn enkel gekleed in
een van de heupen afhangend stuk doek, dragen aan armen en beenen
metalen ringen en aan den hals een zak voor pijp en tabak. Enkelen
dragen op den rug een luipaardsvel of een soort van mantel van
aaneengehechte vellen van klipgeiten. Er zijn geen Christenen onder
hen. Tijdens den marsch steunen ze op lange stokken, waarvan ze zich
op moeilijke plaatsen met groote behendigheid bedienen.

De tachtig man waren aangeworven, om de eene helft der Waganda-dragers
te vervangen, die dadelijk naar beneden werden gezonden. Nadat alles
in orde was en de menschen gegeten en gedronken hadden, konden we
eindelijk tegen acht uur opbreken.

Achter Nakitawa verdwijnt de weg bijna geheel en wordt tot een
nauwelijks bespeurbaar voetpad. Toen de optocht den kam der morene
had verlaten, ging het bergaf en kwam, tusschen bamboeplanten en
lianen doordringend, in het op een hoogvlakte gelijkende dal, waar de
Moboekoe werd bereikt. De stroom was zoo ondiep, dat men er, van steen
op steen springend, met droge voeten overheen kon komen. Een over de
rivier gelegde boomstam vergemakkelijkte den dragers den overgang. Het
geweldige onderscheid tusschen den overvloed der Moboekoe bij Ibanda
en hier boven Nakitawa komt zeker grootendeels door de toevloeiing
van de Boejoekoe, die bij gevolg een veel belangrijker rivier moet
wezen dan de Moboekoe.

Het vlakke dal is moerassig, en het bosch is er bijna niet anders dan
bamboe. De weg bestaat uit nat slijk, waar men dikwijls tot de knieën
in wegzinkt. Onder het moeras stoot de voet op steenen of stukken
hout, of hij raakt verward in een klimplant of stapt op een omgevallen
boomstam en dwingt den reiziger, te grijpen naar de doornstruiken in
het rond, om het evenwicht te bewaren. Langzamerhand leert men den weg
kennen; men vindt de stevigste plaatsen eruit en het gelukt, zich met
sprongen voort te bewegen, nu eens met den eenen voet op den rechter en
met den anderen op den linker kant van den weg. Of wel men zoekt naar
een steunpunt op de uit het moeras opstekende steenen of wortels of op
een vergaanden tak en een gevallen boomstam. Ieder oogenblik echter
struikelt men of zakt weg, en de tocht wordt gekruid door uitroepen,
die meer krachtig en vol uitdrukking zijn dan wellevend. Intusschen is
het bovendien gaan regenen en van de bamboestruiken, de Ericaceeën,
de varens van allerlei vorm en grootte en de andere bladeren stroomt
aanhoudend een stortbad neer.

Van het hoofd tot de voeten met slijk bedekt, met doornatte
kleederen, kwam de expeditie, nadat ze op den linkerkant van het
dal was overgegaan, aan den voet van een overhangenden rotswand,
die achter in een klein, van voren door een morene versperd, dal lag.

Het is het kamp van Kichuchu, 2997 meter boven de zee, 345 meter
hooger dan Nakitawa gelegen. De rotsmuur biedt tegen slecht weer eenige
beschutting op een plek, die wel beveiligd is voor den neervallenden
regen, maar doornat is door het langs de rotswanden neerloopende
water. Er is slechts plaats voor een enkele tent. Alles in het rond is
diep slijk. Met behulp van op den grond gelegde takken en boomstammen
gelukt het ons, den vasten grond zooveel uit te breiden, dat we nog
twee tenten konden opslaan. Veel uren lang moest ik bij de oprichting
van het kamp in het moeras in den regen rondwaden.

In de nabijheid is weinig brandhout te vinden en de vuren zijn
onvoldoende. De Wagandadragers zijn uitgeput en mismoedig;
ze trillen van kou en zijn blijkbaar buiten staat, verder te
marcheeren. Ze blijven dus allen met de boys achter en gaan naar
beneden naar Boetanoeka, om samen te zijn met de in Bihunga en
Nakitawa ontslagen gezellen. Van nu af gaan we enkel met de Bakongo
verder; de overcomplete lasten worden achtergelaten en zullen later
afgehaald worden.

De vlakte, waarop zich het kamp van Kichuchu bevindt, is het eerste van
drie boven elkaar liggende terrassen. Alle drie zijn gelijkmatig met
stilstaand water bedeeld; ze worden door drempels van 200 tot 300 meter
van elkaar gescheiden en vormen het bovenste deel van het Moboekoedal.

Van Kichuchu af stijgt de weg dadelijk langs een smalle, natuurlijke
trap; deze is ingesneden in de rotsen van een ongeveer 300 meter
hoogen bergwand, die van den zuidelijksten top der Portalpunten
neerdaalt. Waar de rotstrap te smal en ongemakkelijk is, wordt het
klimmen door houten trappen verlicht; de weg is zoo steil, dat men op
handen en voeten moet klimmen, waarbij men zich moet vastgrijpen aan de
weinige lianen en alleenstaande boompjes. Op het laatste, minder steile
gedeelte wordt het pad opnieuw geheel tot moeras, steenen en wortels.

Eindelijk komen we op de hoogte, die den rand van het tweede terras
vormt. Hier werd de expeditie verrast door een der zeldzaamste
tooneelen van de gansche reis. De hoogvlakte was overdekt met een
groot woud van boomachtige Ericaceeën. De stammen en takken zijn van
boven tot onderen met een dichte laag mossen overtogen, die in lange
baarden van alle takken afhangen en die de knoopen van het hout, de
uiteinden der afgehouwen takken verdikken en afronden. Tengevolge
daarvan doen zich de planten wonderlijk wanstaltig voor en als
door gezwellen bedekt, alsof ze lijden aan een groenachtig gelen
of rooden uitslag. Geen enkel blad is te zien, uitgezonderd aan
de hoogste takken; zwart en donker ligt het woud door den dichten
stand der boomen en de dooreenwarring der takken. Van den bodem
is door de tallooze doode stammen niets te ontdekken; ze liggen in
een onontwarbaar net over en door elkander, bedekt met kleverige,
glibberige mossen. Geen woud maakt er somberder indruk dan dit,
dat wel een bosch uit den oertijd gelijkt.

Toen we aan de Mokoeboe kwamen, bleek die helder te wezen; de karavaan
trok er over en ging daarna naar het derde terras, waar aan den voet
van den Buamba een kamp werd opgeslagen ter hoogte van 3518 meter
boven de zee. Het was een mooie dag, en ik had bijna geen geduld, om
in Buamba te blijven, bijna in het gezicht van Bujongolo, de laatste
halt in het dal. Nadat in haast iets was gebruikt, marcheerden we
verder dwars over de met allerlei planten begroeide hoogte, met
het uitzicht op een geheel door groen en bloemen omsloten waterval,
die van de bergen aan de rechterzij van het dal neerstortte.

Met mijn metgezellen kwam ik tegen twee uur in den namiddag in
Bujongolo aan, een echt adelaarsnest tusschen de rotsen, 3798 meter
boven de zee en 800 meter boven Kichuchu. Wij hadden de karavaan van
dragers achter ons gelaten. De meesten hadden in Buamba gerust, en
slechts enkelen kwamen dien dag de expeditie achterna. De plaats was
ruw en woest; van den gletscher waaide een snijdend koude wind, die aan
alles eerder herinnerde dan aan den aequator en Midden-Afrika. Allen
waren wij onder den indruk, dat we eindelijk aan den voet der bergen
waren aangekomen, die we zouden onderzoeken, nadat we een reis van
54 dagen achter ons hadden.

De expeditie bracht den nacht onder den blooten hemel door. Er was
geen tent aangekomen, en velen moesten zich ook zonder slaapzak
behelpen. Eenige schapen, die met de dragers tot hier gekomen waren,
drongen verschrikt tegen elkander aan, en de figuren der naakte
negers, die in de nabijheid om een vuur hurkten, teekenden zich in
de nachtelijke duisternis in onduidelijke omtrekken af.

Cagni had, nauwelijks hersteld, twee dagen geleden Entebbe verlaten
en trok nu in snelle marschen naar ons toe, vol verlangen ons in te
halen en door zijn persoonlijke medewerking bij te dragen tot den
goeden afloop der expeditie.

Na een tocht naar de toppen op den achtergrond van het Moboekoedal,
waarbij we veel nevel hadden, bleven we nog vier dagen in Bujongolo,
door slecht weer als opgesloten. Maar eindelijk kwam dan den 14den
het onderzoek van de centrale groep aan de beurt, en terwijl ik mij
gereed maakte, om Bujongolo te verlaten, ten einde de centrale groep
der keten te gaan onderzoeken, trok commandant Cagni in ijlmarschen
door het Moboekoedal, en hij had al bijna de tochtgenooten bereikt,
toen zij hem nog op vele mijlen afstands vermoedden.

Zooals gezegd, was hij den 5den Juni van Entebbe met 25 dragers, een
riksja en een paard opgebroken. In korten tijd had hij zijn krachten
in zoo ver herwonnen, dat hij op één dag twee, ja zelfs vier etappen
kon afleggen. Daar het juist volle maan was, brak hij op vóór het
aanbreken van den dag en zette den tocht tot den laten avond voort,
zoodat hij 46 tot 50 kilometer in eens aflegde. De dragers, die door
giften van eenige schapen en door kleine geschenken in geld gewillig
waren geworden, deden wonderen. Eenmaal marcheerden ze 17 uren en
lieten in dien tijd 60 kilometer achter zich.

In zes dagen kwam Cagni te Fort Portal, waar koning Kasagama hem
alle mogelijke vriendelijkheid bewees. Den 12den Juni brak hij van
daar weer op. In Butanuka trof hij de 178 Wagandadragers, die uit
het Moboekoedal teruggestuurd waren. Volgens de door mij gegeven
aanwijzingen ontsloeg hij een deel van hen en liet de overigen naar
Fort Portal verder marcheeren, waar ze den terugkeer der expeditie
uit het gebergte zouden afwachten.

Niet zonder moeite kwam hij over de Wimi, die geworden was tot
een tegen 50 meter breeden en hier en daar over een meter diepen
bergstroom. Een nog ernstiger belemmering vond hij aan de Moboekoe, die
ten gevolge van de regenstroomen, waardoor de expeditie in Bujongolo
was opgehouden, eveneens zeer gezwollen was. Daar hij geen touw
bezat, dat lang genoeg was, om het over de rivier te spannen, zooals
ik had gedaan, behielp hij zich daarmee, dat hij de halsters van het
paard en alle touwen van de tenten en de lasten enz. samenknoopte. Op
deze wijze kreeg hij een touw, dat wel is waar nauwelijks half zoo
breed was als de rivier, maar dat door twee groepen mannen over het
middelste en snelst stroomende deel kon worden vastgehouden. Dank zij
der gewillige hulp van de hoofden en inboorlingen uit de omliggende
dorpen, gelukte het Cagni, de rivier zonder ongevallen te passeeren,
maar de overtocht had een halven dag gekost.

Den 14den Juni verwisselde hij in Bihunga, waar de askari's van
het geleide in kwartier lagen, zijn Wagandadragers tegen geboren
Bakonjo. Twee dagen later kwam hij te Bujongolo aan; de heele afstand
was door hen in slechts tien dagmarschen afgelegd.

Hij vond er alleen Dr. Cavalli. Ik was den avond te voren opgebroken,
en Sella en Roccati hadden zich juist dien morgen op weg begeven,
om den berg of pas ten zuiden van den Kiyanja te beklimmen.

Freshfield had zijn karavaanleider hooren vertellen, dat het zadel in
de waterscheiding, waarover de zuidelijke kam van den Kiyanja loopt,
eens door de in het Westen der keten wonende inboorlingen als pas
werd gebruikt. Ze gingen er over naar het Moboekoedal tot naar Buamba,
om met de Bakonjo ruilhandel te drijven.

Daarentegen gelukte het mij niet, van mijn dragers de geringste
inlichting te krijgen over de verbindingswegen tusschen de beide kanten
van de bergketen. Ze schenen vrees te koesteren voor de streken aan
den anderen kant van den kam en waren blijkbaar overtuigd, dat een
trekken over de grens van den Kongostaat gelijkstond met den dood. Dus
was het natuurlijk, dat de Bakonjo in deze omstandigheden een grooten
tegenzin aan den dag legden, om mij naar het Westen te volgen.

Op den morgen van den 15den Juni waren in Bujongolo slechts negen
Bakonjo bijeen gekomen, die nauwelijks voldoende waren, samen met de
vier gidsen en Botta, de voor een kamp benoodigde onmisbare dingen en
levensmiddelen voor eenige dagen te dragen. In het laatste oogenblik
stelden de negers nog den eisch, hun loon dagelijks uitbetaald te
krijgen, en ik moest een niet gering gewicht aan roepijen meenemen.

Eindelijk tegen acht uur, toen elk ander voorwendsel tot langer
talmen ontbrak, verlieten wij het kamp bij stralenden zonneschijn
en marcheerden het dal in, dat zich, zooals we hebben gezien, aan
den rechter kant van het Moboekoedal in de nabijheid van Bujongolo
opende. Nu eens op den eenen, dan op den anderen kant van de beek
loopend, bereikten we de hoogte van den uitlooper en kwamen in een
dal, waaruit een door de gletschers ten zuiden van den Kiyanga gevoed
riviertje te voorschijn komt, hetzelfde, dat den schilderachtigen
waterval aan de rechterzij der hoogvlakte van Buamba vormt. In de buurt
van het boveneind van het dal verhieven zich twee rotsen, die, als
de vorige van Kichuchu en Buamba, natuurlijke schuilplaatsen vormden.

De grond is tengevolge van de in de laatste dagen gevallen regens
geheel doorweekt, en de marsch was moeilijk, doordat men bij elke
schrede uitglijdt en in het slijk verzinkt. De dragers, die geen
vermoeden hebben omtrent het onbekende land, waarheen de tocht
gaat, marcheeren mismoedig en met een langzaamheid, die iemand
tot wanhoop zou kunnen brengen. Reeds twintig minuten, nadat ze
Bujongolo verlaten hadden, maakten ze halt en ontstaken een vuur,
waar ze bij gingen zitten rooken. Na nog een half uur herhaalde zich
dat verschijnsel. Alle aandrijven beantwoordden ze daardoor, dat ze
wezen op hun hoofd, hun buik, hun voeten of beenen, die op eenmaal
de zetel van onvermoede ziekte waren geworden.

Om den toestand nog te verergeren, werd het weder opnieuw nevelig,
en wij liepen door het geheel in een moeras herschapen dal
tusschen Senecio's, Lobelia's, mossen en steenen, zonder iets te
onderscheiden. Na een lichte stijging, die over de rotsen en later
door een kloof leidde, kwamen we eindelijk aan de inzinking in de
waterscheiding, het Freshfieldzadel van de kaart. Er waait een frissche
bries, en de dragers maken haast, om een windstillen hoek te vinden. We
zijn nu 4326 meter boven de zee, en er groeien geen boomen meer, maar
enkel mossen en planten, die zoden vormen. Hier en daar verjaagt de
wind de nevels en onthult zoo stukken van het landschap. In het Noorden
zien we breed en afgerond den zuidelijken kam van den Kiyanga, door
een gletscher bedekt, die eenmaal zoo diep daalde, dat hij de heele
inzinking vulde. Teekenen daarvan zijn nog op de gladde en geschramde
rotsen te zien. In het Zuiden ligt de groep van kammen en toppen,
die ik reeds van den top van den Kiyanga uit had aanschouwd. Er zijn
twee kleine gletschers te onderscheiden, die twee passen bedekken,
en daartusschen een derde inzinking. De zadels sluiten vier toppen in,
waarvan de westelijke de verst verwijderde en hoogste schijnt.

Aan den voet van deze bergen en ervan gescheiden door een uitlooper
van den Kiyanga, ligt een dal, dat naar het Westen gaat. Men ziet aan
den overkant twee meertjes schitteren in een ander dal, dat van het
Noorden naar het Zuiden is gericht en naar beneden loopt vanaf den pas
tusschen den Kiyanga en de centrale groep van het gebergte. Dien pas
wil ik bereiken, om van daar uit de bedwinging der hoogere toppen te
ondernemen. Ik teekende alles, wat ik van het landschap te zien kon
krijgen, zorgvuldig op, door gebruik te maken van de doorblikjes in
de golvende nevels. Er was een gids vooruitgegaan, om te onderzoeken
of het niet mogelijk was, de westelijke helling van den Kiyanga boven
te overschrijden, want daardoor zou ons het afdalen tot de diepte van
het dal bespaard zijn geworden; maar de gids keerde terug, nadat hij
had uitgemaakt, dat het onmogelijk was, ter halver hoogte verder te
komen, omdat de wanden loodrecht in het dal vielen. Wij moesten dus
tot de meren afdalen.

Kort na den middag namen wij, na op den pas een deel der lasten
te hebben achtergelaten, om sneller te vorderen, den marsch weer
op langs een steile en gladde helling, waarbij we omwegen moesten
maken rondom groote rotsblokken, die uit het moeras omhoog staken. De
dragers gleden uit en moesten aanhoudend worden aangemoedigd. Tegen
vier uur kwamen we aan den oever van het eerste meer, en ik besloot,
daar het onmogelijk bleek, de dragers dien dag nog verder te krijgen,
op een in het meer uitstekende rots het kamp laten opslaan, het tweede
kamp ter hoogte van 4045 meter boven de zee, 250 meter boven Bujongolo.

Hier buigt het dal, dat eerst van het Noorden naar het Zuiden loopt,
scherp naar het Westen en is zoo nauw, dat het meer het geheel vult,
zoodat de dalgrond bij den eersten aanblik veel gelijkt op een
krater. Eenige eenden zwemmen er rond. In de buurt vertoonen zich
sporen van luipaards en mormeldieren, en veel raven beschrijven
kringen in de lucht. Overigens is er geen bewijs van dierleven te
bespeuren. Een bergbeek, die uit de gletschers van den Kiyanga komt,
voedt het meer en levert ons water in overvloed, terwijl er in het
rond genoeg hout ligt, zoodat al gauw ieder zijn kleeren bij een
geweldig vuur kan drogen.

Op dien helderen namiddag spiegelt het meer, welks oppervlakte onder
het windje zich rimpelt, de beelden van de met sneeuw bedekte bergen
in bevende omtrekken, en langzamerhand verdwijnt in ons tot rust
gekomen gemoed de herinnering aan de vermoeienissen en ontberingen. De
zon daalt achter een zware wolkenlaag en komt dan er beneden weer
te voorschijn, om de lucht, het dal en het oerwoud met haar rood
schijnsel te vervullen.

Den volgenden morgen keeren Lorenzo Petigax, Brocherel en drie
inlandsche dragers terug, om de den vorigen dag op den pas van
Bujongolo achtergelaten lasten te halen. De anderen nemen de overige
lasten op en zetten hun marsch voort. De expeditie trekt langs de
beide meren aan den voet der rotswanden van den Kiyanga en baant zich
stap voor stap een weg door de dicht ineengegroeide plantenwereld
van Senecio's en Helichrysums. Onder de altijd groene struiken zijn
exemplaren van een prachtige grootbloemige Hypericum, van Festuca,
ranonkels, kruisbloemen, vrouwenmantel, balsamienen e.a.

Het nauwe dal tusschen de steile rotsen is droger dan het Moboekoedal
en draagt duidelijke sporen van vergletschering in niet ver vervlogen
tijden. Hoog steken de zuidelijke toppen der centrale groep in de
lucht, waar twee gletschers van neerdalen, de bronnen van twee armen
der rivier; een derde arm ontspringt uit een gletscher van den Kiyanga.

Het derde kamp op de bergen werd ter hoogte van 4219 meter opgeslagen
bij een oude eindmorene, bijna loodrecht onder de beide toppen van
den Kiyanga, die ik zes dagen te voren bestegen had. Ook hier waren
water en hout overvloedig. Van hier uit bestegen we den Scott-Elliotpas
zonder moeite, door een oude middelmorene naar boven te volgen. Deze
bewijst, dat eenmaal de gletschers van den Kiyanga en van de centrale
groep samenvloeiden en vereenigd naar het dal zich bewogen. De
Senecio's en de altijd groene struiken reiken bijna tot den kam,
maar worden langzamerhand schaarscher.

Op den pas aangekomen, volgden we den kam naar het Westen tot dichtbij
den gletscherrand, die voortliep tot den voet van de zuidelijke toppen
der centrale groep. Op rotspuin sloegen wij naast den gletscher,
4516 meter boven de zee, het vierde kamp op.

De levensmiddelen waren nog slechts voor een enkelen dag voldoende. Om
die reden zond ik alle Bakonjo, Lorenzo Petigax en Botta naar Bujongolo
terug. Bij mij bleven alleen Giuseppe Petigax, Ollier en Brocherel. De
namiddag is helder en de bergen teekenen zich duidelijk tegen den hemel
af. Aan den voet van het kamp ligt het eerst van den kam op de hoogte
van den Moboekoegletscher geziene dal met zijn klein, donkerblauw meer,
waarboven bijna loodrecht de noordelijke helling van den pas hangt.

Thans kunnen we dat dal met het oog een lang eind naar het Oosten
vervolgen en zien, hoe het in de verte naar het Zuiden ombuigt, om
het Moboekoedal te bereiken. Er is dus geen twijfel aan, dat het het
Bujukadal is, en dat de geweldige berg in het Noorden feitelijk de
Duwoni van Johnston is. In zuidoostelijke richting is het uitzicht
door de massa van den Kiyanga afgesloten.

De gidsen, die op den gletscher zijn gestegen, om den weg tot de
centrale hoogvlakte der groep te banen, keeren des avonds terug. De
zonsondergang was minder helder dan op de vorige dagen. De nabijheid
van het doel maakte het wachten tot een zeer pijnlijk iets. Met
de gidsen in de enge ruimte van een enkele tent te zamengedrongen,
bracht ik een groot deel van den nacht slapeloos door, gepijnigd door
zorgen omtrent het weer.

Eindelijk brak de morgenschemering van den 18den Juni aan bij
bedekte, grijze lucht. Snel, zonder een woord te verliezen, werd
de volgorde van den stoet vastgesteld. Giuseppe Petigax en Ollier
gingen vooraan, dan kwam ik, Brocherel als laatste; zoo begonnen wij
den gletscher te bestijgen langs den weg, dien de gidsen den dag te
voren hadden aangewezen. Zonder moeite werd in ongeveer een uur de
groote gletschervlakte bereikt. Het was half zeven, en de begeerde
toppen lagen op geringen afstand vóór ons. Beide waren ze door sneeuw
bedekt; de zuidelijke, dichtstbijzijnde, viel naar het Oosten in een
loodrechten wand neer en werd door een machtigen sneeuwmuur overwelfd;
door een afgerond ijszadel stond hij met den noordelijken, veel
hoogeren top in verbinding. Daarvan gingen twee kammen uit, de eene
naar het Oosten, recht op het dal toe, de andere naar het Noordwesten,
met zachte kromming, en uitloopend in een karakteristieke punt. Toppen
en kammen waren omzoomd door het reusachtigste sneeuwdek, dat men
zich kan voorstellen en dat door tallooze ijszuilen en ijsnaalden
gesteund werd, in de verte den indruk makend van een verblindend
witte kantstrook.

De sneeuw in het rond had de glanslooze, bleeke kleur, die er
altijd bij slecht weer over ligt. Een oogenblik glansde ze onder een
zonnestraal, die echter dadelijk door dichte wolken, snel naderend
uit het Oosten, weer werd verduisterd. Er kwamen windstooten uit het
Oosten; nevelsluiers stegen uit het dal in zware massa's omhoog en
hulden ons in korten tijd geheel in.

Wij vieren zetten zwijgend onzen gang naar de hoogte voort. Zonder
wankelen, met den niet in de war te brengen blik op den juisten weg,
schreed Giuseppe Petigax in den ondoorzichtigen mist vóór ons allen
uit, tegen de hoogvlakte op, tot den voet van den zuidoostelijken
kam van den zuidelijken top. De vaste sneeuw, die niet meegaf onder
de voeten, vergunde het, dat we den uitgebreiden sneeuwkam vlug
bestegen, waarbij op de steilste plaatsen eenige trappen moesten worden
gehouwen. Om half acht was de hoogte van den eersten top bereikt.

Een hevige wind waaide van het Oosten. Alles in het rond was
onzichtbaar door den witglanzenden, voor het oog ondoordringbaren
nevel. Ieder had zich vast voorgesteld, dat de hoogste top op weinige
honderden meters afstands onzichtbaar zou wezen. En wij allen wachtten,
met de blikken onafgebroken naar het Noorden. In anderhalf uur tijds
konden we slechts enkele oogenblikken door den even optrekkenden
nevel de onbepaalde omtrekken van den hoogeren top onderscheiden.

Er waren maar twee wegen, om hem te bereiken, namelijk naar den
pas af te dalen en te beproeven, of men van hier uit den, door de
sneeuwmassa's van boven afgesloten, ijswand kon beklimmen, of op
de hoogvlakte terug te keeren, haar onder den pas over te steken en
over den oostelijken kam omhoog te gaan, een verre omweg, die in den
nevel zonder een vast punt, om zich naar te richten, zou moeten worden
afgelegd. De gedachte, voor dezen dag van een poging tot bestijging
afstand te moeten doen en in het kamp terug te keeren, kwam, zooals
een blik op de ernstige, vastbesloten trekken van de zwijgende gidsen
aantoonde, geen van hen in de gedachte.

Om 9 uur besloten wij, het wachten moe, tot den aanval langs den
meest rechtstreekschen, kortsten en gevaarvolsten weg, en de een na
den ander begaf zich naar de helling, die naar den pas voerde.

Met het oog op de sneeuw gericht, gingen wij voorwaarts, de voeten
voorzichtig zettend in de groote holten, die Petigax in de gelukkig
vaste sneeuw, die niet meegaf onder den voeten, had uitgehouwen.

Het zadel maakt den indruk van een ijsband, die van den eenen tot den
anderen top reikt. Het is onmogelijk, rechts of links van den weg af te
raken, maar men moet rechtuit op den ijsmuur af, waarvan de nabijheid
door den nevel nauwelijks wordt vermoed. Waar de helling steil begint
te worden, worden de rugzakken en alle overtollige voorwerpen afgelegd,
en Petigax gaat aan het moeilijke werk. Binnen kort zijn alle vijf zoo
goed als loodrecht boven elkander, langzaam de rechte lijn van trappen
klimmend, die Petigax met krachtige, breede bijlslagen uithouwt in
den wand, waarbij hij ons met een hagel van stukken sneeuw en ijs
treft. Naar beneden verdween de wand dadelijk in de duisternis,
en het was alsof we boven een grondeloozen afgrond zweefden.

Zoo kwamen we onder den sneeuwmuur tusschen de ijszuilen, die van
nabij gezien, een rij vormden, dicht als de boomen in een woud; daarop
rustte de zware sneeuwwelving. waarvan de stevigheid twijfelachtig
was. De indruk, dien het geheel in den nevel maakte, was buitengewoon
eigenaardig en onvergetelijk.

In dien onveiligen stand moesten wij, ons vasthoudend aan den steilen
wand, om de ijspilaren loopen, om beneden aan de plaats te komen, waar
het sneeuwdek aan den wand aansloot en daar een doorgang te zoeken.

Wij vonden dien in een insnijding, die een nauw, loodrecht kanaal
van één tot twee meter vormde.

Ollier, stevig geplant op een breed punt, moest Petigax tot gids
dienen. Deze steeg hem met zijn zware, van spijkers voorziene
bergschoenen op de schouders, dan op het hoofd en groef den bijl
diep in den sneeuw, om zich tot den kam te kunnen optrekken. Voor de
overigen was het kinderspel, hem te volgen. De kam was bedwongen. Nog
weinige minuten en ik zette den voet op den hoogsten top van den
Roewenzori!

Uit de duisternis waren wij in een van stralend licht vervulde vrije
ruimte getreden. Aan onze voeten golfde een nevelzee; een onmetelijke
vlakte van lichte nevels van witachtig aschgrijze kleur bewoog zich,
door den wind gedreven, naar het Noordwesten. Uit de eindelooze,
bewegelijke, eenvormige vlakte staken slechts twee vaste punten omhoog,
twee verblindend witte, in de zon van myriaden sneeuwkristallen
glinsterende pyramiden, de uiterste punten van de beide hoogste toppen.

Aan die twee gaf ik in dat uur de namen Margherita en Alexandra,
omdat, zooals in het "Bollettino della Società Geografica Italiana" van
Februari 1907, op bladz. 117 is aangegeven, "onder de auspiciën van de
twee koninginnen de naam van haar beider landen gemeenschappelijk door
de wereld werd gedragen: die van Italië, welks naam als de eerste op
deze sneeuwvelden in een triomfkreet weerklonk, en die van Engeland,
waarvan de bewonderenswaardige koloniale uitbreiding de beschaving
tot aan de hellingen van deze bergen heeft gebracht."

Een oogenblik later liet ik met bewogen gemoed de kleine vlag in
den wind fladderen, een kostbaar geschenk van de koningin-moeder
Margherita, en ze schitterde in de zon, de groen-wit-roode banier
met de kleine letters van de bemoedigende zinspreuk: "Ardisci e
spera!" ("Waag en hoop!"), die de hooge vrouwe erop had laten borduren.

Den 21sten Juni was de expeditie in het vierde kamp boven den
Scott-Elliotpas bij den Helenagletscher van den Stanley vereenigd.

Den daarop volgenden morgen besloot ik mij nog eens van mijn
metgezellen te scheiden, om het onderzoek van het gebergte voort te
zetten en wel om nu de noordelijke groep onderhanden te nemen. Eenige
dagen te voren had ik van den hoogsten top van den Alexandra kunnen
waarnemen, dat de gemakkelijkste en meest directe weg naar den
Speke en den Emin over de westhelling ging. Daarheen kon ik zonder
veel moeite komen, als ik door het hoogste deel van het Bujuku-dal
en over den tusschen den Speke en den Stanley gelegen Stuhlmannpas
reisde. Met mij samen waren de gidsen Giuseppe en Lorenzo Petigax,
Ollier en vijf Bakonjodragers.

De noordelijke wand van den Scott-Elliotpas daalt, zooals reeds werd
gezegd, steil af naar het Bujukumeer. Na een korte daling tusschen
zware, met mossen begroeide rotsblokken kwam onze kleine schaar
in een nauwe kloof en daarna in een steile, met steenpuin gevulde
rivierbedding. De zwarte dragers, die weinig gewend waren aan de in
deze omstandigheden te nemen voorzorgsmaatregelen, traden steenen
los en brachten die aan het rollen, tot groot gevaar van degenen,
die vooraan liepen. Men moest zeer langzaam en voorzichtig dalen en
allen moesten te zamen blijven.

De negers hadden nu al een grooter vertrouwen in hun tijdelijke
meesters gesteld en volgden gewilliger; de berggidsen schonken hun
op alle moeilijk te passeeren plaatsen hulp en bijstand, en de goede
luim was teruggekeerd.

Aan het eind van de kloof troffen we weer het Seneciowoud aan,
waardoor we langs een zachtere helling dieper dalwaarts gingen naar een
moerassige, boomlooze vlakte, die 3933 meter hoog lag. Na een marsch
van 2 1/2 uur kwamen we hier aan, nadat we den bergstroom boven het
Bujukumeer waren overgegaan. Van hier uit begonnen we over een niet
al te steile helling rechtuit in de richting van den zuidwand van den
Speke te stijgen. Ongeveer honderd meter verder naar boven stieten we
op een sneeuwveld van resten van lawinen aan den voet van den rotswand,
die van boven met een in seracs verbrokkelden en als over het dal
zwevenden gletscher bedekt was. Wij trokken links om het sneeuwveld
heen en stegen verder naar de plaats, waar de zuidwestelijke punt
van den Speke met den Stuhlmannpas te zamen komt, ten noorden van
een vooruitspringende rots, die in het midden van den pas duidelijk
zichtbaar is. Het laatste eind van den weg, aan den voet van den door
de eindseracs van den gletscher omzoomden, loodrecht opstijgenden
wand is blootgesteld aan het gevaar van steenval; het stijgen was niet
moeilijk, maar inspannend door de met mos bedekte, glibberige rotsen.

Toen wij den hoofdkam hadden bereikt, was de nevel ten gevolge van
den mooien, warmen zonneschijn verdwenen, en wij hielden voor korten
tijd rust, om ons te verkwikken met het heerlijke uitzicht over het
bovenste amphitheater van het Bujukudal. Aan alle zijden is het door
loodrecht oprijzende rotsen omgeven; alleen onder den Margheritatop en
den Alexandra vergunt de zachtere helling den gletscher, verder naar
beneden door te dringen; in den geheelen verderen omtrek eindigen de
gletschers op de tinnen der rotswanden. Van tijd tot tijd weerklinkt
de donder van ijslawinen, die in het dal storten. Bijzonder grootsch
zijn de rotstorens der toppen Helena en Savoye en de steile rotsen van
den noordmuur van den Baker, die naar het Oosten in hoogte overtroffen
worden door de toppen Moore en Wollaston.

Nadat we den voet van den Speke in het Zuidwesten waren omgetrokken,
marscheerde ons klein gezelschap bijna in horizontale richting onder
den westelijken wand voort, waarbij we ons steeds aan den rand
van den gletscher boven hielden. Deze heeft zich in den jongsten
tijd teruggetrokken en daarbij een breeden zoom van rotsblokken en
morenepuin achtergelaten, waartusschen eenige groepen van Senecio's
en Helichrysums wortel hebben geschoten.

Iets verder naar boven, op een smalle strook tusschen twee langwerpig
ronde meren en aan den rand van den Spekegletscher, liet ik het
kamp opslaan. Het was het vijfde, 4475 meter boven de zee gelegen,
juist beneden den Victor-Emanueltop. In de nabijheid staan eenige
Senecioboomen; de negers zoeken verder naar beneden, waar hout in
overvloed te vinden is, een rustplaats. Boven is de lucht helder,
maar om de bergen en in de dalen hangen trage nevels, die het grootste
deel van het landschap omhullen. Op korten afstand en wat verder naar
beneden ligt een derde meer, dat een weinig grooter is dan de beide
naast het kamp.

Den volgenden dag bereikten wij, eerst over rotsen, dan over plaatsen
vol sneeuw langs een zachte helling, zonder van het touw gebruik te
moeten maken, in weinig meer dan een uur den top van den 4901 meter
hoogen Victor Emanuel. Het was half zeven in den morgen en alles in
het rond lag reeds in een dichten nevel. Wij bleven bijna acht uren
boven, altijd in afwachting van een opklaring van het weder, die echter
uitbleef. Er woei een zwakke, veranderlijke wind, en ieder oogenblik
begon het nu eens te sneeuwen, dan weer vielen korte en krachtige
hagelbuien neer. Op eens waren de bergbestijgers omhuld door een met
electriciteit beladen wolk, en op de bijlen en houweelen, de statieven,
den barometer en de naburige rotsen begonnen kleine ontladingen te
knetteren. Zelfs de haren op het hoofd werden electrisch. Het was
een onbehagelijke en ook niet ongevaarlijke toestand.

Om ons den tijd te verdrijven bouwden wij een grooten steenhoop op
de noordwestelijke rotspunt, die enkele meters lager is dan de met
sneeuw bedekte top. In den namiddag ging het naar het kamp terug,
terwijl het weder nog slechter werd. De dag was voor het verder
onderzoek volkomen verloren.

Den 24sten en 25sten Juni weken de nevels in het geheel niet van
den grond, en er heerschte een aanhoudende afwisseling van regen,
sneeuw en hagel. De gidsen ondernamen een klein uitstapje om een weg
te zoeken naar den Eminberg dwars over de dalen ten noordwesten van
den Speke. Den 25sten deden we een poging, om verder te marscheeren,
maar na korten tijd moesten wij omkeeren; de nevel was te dicht; het
scheen wel nacht te wezen. Op die twee dagen van gedwongen rust kon ik
in de van den Spekegletscher komende beken de karakteristieke, door het
smelten van het ijs te voorschijn geroepen, periodieke schommelingen
tusschen een minimum en een maximum in den morgen en in den avond
nauwkeurig nagaan. Er zou geen reden zijn, dat feit te vermelden,
als Freshfield niet door de geringe waterrijkdom van de Moboekoe op
de plaats, waar ze van den gletscher komt en door de helderheid van
het water tot het besluit was gekomen, dat de stroom zijn oorsprong
waarschijnlijk eerder aan een bron onder den gletscher dan aan het
smelten van het ijs te danken had.

Die waarneming staat in verband met een algemeene theorie van
Freshfield, dat de gletschers in de tropen hoofdzakelijk door
verdamping en maar voor een gering deel door afsmelting kleiner
worden. Hoe echter ook de omstandigheden in den Himalaya mogen wezen,
er is geen twijfel aan, dat in dat opzicht de gletschers van den
Roewenzori op die van de Alpen gelijken en alle aan hun uiterste
einden bergstroomen laten ontspringen, die geheel de eigenschappen
van gletscherbeken bezitten. Inderdaad heeft het klimaat van den
Roewenzori niet veel van het tropische aan zich, en waarschijnlijk
laat een atmosfeer, die zoozeer met vocht overladen is, dat er bijna
aanhoudend nevels hangen, geen zoo aanmerkelijke verdamping toe,
dat zich daaruit alleen de aanzienlijke vermindering laat verklaren.

De zuiverheid van het water van sommige uit de gletschers van den
Roewenzori te voorschijn komende stroompjes heeft zeker haar oorzaak
in de onbewegelijkheid van deze gletschers, die den rotsgrond, waar
ze op rusten, niet afschuren en verbrokkelen. Werkelijk zijn deze
gletschers meer ijsdeksels op toppen en kammen dan ijsstroomen, die,
als in de Alpen, uit een verzamelbekken zich naar beneden bewegen.

Zeker moet men, om zich rekenschap te geven van de beteekenis,
die de Roewenzoriketen heeft voor de voeding van den Nijl, de
keten in haar geheel beschouwen. Met haar toppen reikend tot in
de koudste luchtlagen, trekt ze de massa's der uit verren omtrek
opstijgende waterdamphoeveelheden tot zich en laat ze als regen
en sneeuw neervallen. Daarbij komt het stelsel der dalen, die als
groote verzamelbekkens voor het regenwater dienen. Ik herinner
eraan, dat Stanley alleen op de westelijke en zuidelijke helling 62
bergbeken telde, die zich van het gebergte in de Semliki en in het
Albert-Eduardmeer stortten.

In den avond van den 25sten Juni helderde ten gevolge van een
plotselingen omslag van het weder de lucht geheel op, en een
wondervolle zonsondergang overgoot het geheele dal en het verre oerwoud
van het Kongogebied met een vlammend rood. Er volgde een bitterkoude
nacht. Op den morgen van den 26sten, om vier uur, was ik met de gidsen
reeds onderweg. Alles was stijf van de vorst; er vloeide geen druppel
water, en het meer was zoo goed als geheel bevroren. De harde sneeuw
op den gletscher knarste onder de voeten. Om half zes was ons klein
gezelschap weer op den Victor-Emanueltop. Er woei een koude wind van
het Noordwesten; in de heldere, doorschijnende lucht teekenden zich
de lijnen der kammen schitterend tegen het uitspansel af. Het was
ideaal weêr voor het doen van hoekmetingen.

De Victor-Emanueltop ligt zoowat in het midden van den wijden kring,
waarin de bergen en gletschers van den Roewenzori verrijzen, en zonder
twijfel is hij het geschiktste punt voor de waarneming der geheele
keten. Van den top verloopt naar het Noorden de lange vergletscherde
kam, die dan tot het Cavalli-zadel daalt en zich van daar weer tot den
Humberttop van den Eminberg verheft. Een diepe, van het Noorden naar
het Zuiden gerichte kloof met steile wanden scheidt den Emin van den
Gessi, van waar uit de beide toppen Jolanda en Bottego aan het uiterste
einde van den met sneeuw bedekten eindkam duidelijk zichtbaar zijn. In
het Zuidwesten steekt ver boven alle andere bergen de Stanley op met
zijn vijf toppen, van welke de Alexandratop maar even links achter den
Margheritatop te zien is. Op de groote gletschervlakte aan den voet der
beide toppen kan men zwarte punten onderscheiden; dat is de karavaan
van Sella, die op dezen morgen den Alexandratop bestijgt. De kring van
gletschers eindigt in het Oosten in den Mooretop van den Baker, waar
zich de enkele dagen te voren door Sella opgerichte steenhoop verheft.

Over den Scott-Elliotpas heen ziet men als door een venster in de verte
den uitersten westelijken rand van den Luigi-van-Savoyeberg. Tusschen
dezen en den pas kan de blik zich in de dalen verdiepen met de meren
ten westen van den Baker, en in het nog vale licht der morgenschemering
onderscheidt men daar in de diepte een vuur; dat is van het kamp der
zwarte dragers, die de levensmiddelen brengen.

Zoo was ik in dat morgenuur, van den hoogen top van den Speke uit,
getuige van de veelzijdige, opgewekte werkzaamheid van mijn karavaan
en zag vóór mij den geheelen goed georganiseerden arbeid der expeditie
zich ontvouwen. Na zeven uur bevonden we ons reeds op den terugweg naar
de tent en brachten het overige van den dag door met het drogen van
onze kleeren, die door de regens van de laatste dagen doornat waren.

Tegen den avond kwamen nog eenige Bakonjo's met levensmiddelen
aan. De nacht was helder en de sterren fonkelden; de zon ging op aan
een volkomen wolkenvrijen hemel. Ik ging met een gids vooruit in de
richting naar het Noorden op de vlakte tusschen de meren en den voet
van den bergmuur, een rotsterras, waarop ongeveer 200 meter verder
de gletscher met een groep van seracs eindigt. Wij komen vooruit
door te springen van het eene aan den voet der rots opgestapelde
rotsblok op het andere. De dragers vinden iets verder naar beneden
een gemakkelijker weg, die tusschen het tweede en het derde meer
onder Senecio's en Helichrysum loopt.

Zoo bereiken wij steeds langs den rand van den gletscher de hoogte
van den hoogen voormuur, die zich van den Speke naar het Westen
wendt en de dalen ten westen van den Stuhlmann- en den Cavallipas van
elkander scheidt. Op den kam steekt een rotspunt uit, een soort van
uitzichttoren, 4494 meter hoog, van waar uit men den af te leggen weg
kan overzien. Ongelukkigerwijze begon de lucht alweer te betrekken,
en nevels, die zich hier en daar vormden, schoven zich snel tusschen
den beschouwer en het landschap. Op een van de in het Westen vóór
den Emin gelegen uitloopers bemerkten we van hier uit duidelijk een
loodrechten rotskegel, een soort van kleinen Matterhorn, die wel
een van de "tweeling-kegels" zou kunnen zijn, waarop Stairs bij zijn
excursie naar het noordwestelijk deel der keten marcheerde.

Om aan den voet van den Emin te komen, moesten wij het bovendeel van
het dal oversteken, dat naar het Westen van het Cavalli-zadel daalt,
en een tweede, lager rotsbastion, dat van den Speke af in dit dal
vooruitspringt, passeeren. Van daar uit ging de weg verder langs den
berg onder den Grantgletscher, die zich nog sterker dan de overige op
den rug van dezen uitlooper schijnt te hebben teruggetrokken; daarna
stegen we erlangs in de richting van den Cavallipas verder. Wij
bemerkten daarbij, dat er, als door de Voorzienigheid geschapen
trappen waren, ingesloten tusschen rotsblokken, waar we anders
onmogelijk over zouden hebben kunnen heen komen. Er groeiden een
menigte Helichrysumstruiken, waar de gidsen een pad door moesten banen.

Het dal wordt in zijn bovengedeelte beneden de inzinking gepasseerd, en
het zesde kamp wordt een paar honderd meter onder den Humbertgletscher
op een kleine rots vlakte opgeslagen, waar de rots loodrecht in het dal
afdaalt. Dit mondt 160 meter verder uit in een soort van amphitheater,
dat door loodrechte wanden is omgeven; in het midden echter leidt een
minder steile helling naar het Cavallizadel omhoog. In het Westen
trekt zich het dal samen tot een enge kloof, waarin zich de uit de
zuidelijke gletschers van den Emin komende bergstroom uitstort.

De op dien dag afgelegde weg was lang geweest, en wij allen voelden
ons vermoeid.

Op den morgen van den 28sten Juni kondigde zich de dag met slecht weer
aan. Wij braken bij bewolkten hemel op en begonnen de vooruitspringende
rots te beklimmen, die van den Humberttop tusschen den Emingletscher
en den Humbertgletscher in dalende richting voortloopt. Toen we
den rechtschen rand van den laatste hadden bereikt, lieten we hier,
juist 200 meter boven het zesde kamp, de tent achter en begonnen de
bestijging door de sneeuw, die den gletscher bedekte. Boven aangekomen,
bogen wij naar het Westen af in de richting van een rotskam, waarover
we den Humberttop bereikten ter hoogte van 4815 meter. Hier bleven
we vijf uren; toch viel het ons nauwelijks te beurt, hier en daar
een paar bergen tusschen de nevels te voorschijn te zien komen. We
richtten op den breeden, steenachtigen top een groot en steenhoop op.

Een machtige, verbrokkelde kam strekt zich in het Noorden tot den
Kraepelintop uit, die lager en eveneens steenachtig is. De Gessi,
aan de overzijde van een nauwe kloof met steil afdalende wanden,
heeft het aanzien van een breed zadel met twee weinig uitstekende
punten aan het uiterste noord- en het uiterste zuideinde van een
langen, met sneeuw bedekten kam. Laat keerden wij naar de tent in de
nabijheid van den gletscher terug.

Den dag daarop wilde ik naar den Humberttop terugkeeren, om
hoekmetingen te verrichten, maar reeds in den morgen dreigde slecht
weer. Wij hadden nog slechts levensmiddelen voor een enkelen dag. Bij
den grooten afstand van Bujongolo, de eenige basis, waar we iets konden
vinden, en bij zoo  moeilijke wegen was de regelmatige proviandeering
niet licht. Dus moesten we den terugweg inslaan.

In een half uur hadden we het zesde kamp onder het Cavallizadel
bereikt; daarna stegen we weer omhoog naar den "uitzichttoren",
en in de eerste uren van den namiddag sloegen we, onderweg door
een sneeuwstorm, overvallen, de tent nogmaals aan den voet van
den Victor-Emanueltop op. Den volgenden dag trokken wij in een
langen dagmarsch over het Stuhlmannzadel, staken het bovengedeelte
van het Bujukudal over, klommen tegen den steilen wand van het
Scott-Elliotzadel op en overnachtten weer in het tweede kamp aan den
oever van het meer en aan den voet van den westelijken wand van den
Baker. De levensmiddelen waren op den terugweg op vooraf aangewezen
punten verdeeld, zoodat de karavaan snel vooruit kwam, daar ze slechts
het weinige kampmateriaal had mee te voeren.

Den 1sten Juli keerde ik, na den Freshfieldpas te zijn overgegaan,
waar Sella gemeenschappelijk met Botta zijn tent had opgeslagen,
om te kunnen photografeeren, steeds onder stroomenden regen in het
moerassige Moboekoedal terug. Na een afwezigheid van zeventien dagen
zag ik het kamp van Bujongolo weer.

Den geheelen tijd door had ik op een hoogte van meer dan 4000 meter
geleefd, waarbij mij maar weinig en primitief kampmateriaal ter
beschikking stond; er moesten drie personen in een enkele kleine
bergtent zonder veldbedden slapen, bijna altijd met door regen en
sneeuw doorweekte kleeren, onder ontberingen en strapatsen, die enkel
kunnen beoordeeld worden door wie het leven in het hooggebergte onder
dergelijke omstandigheden kent.

In die zeventien dagen was het mij mogelijk geweest, een flink stuk
werk te doen; ik had de toppen Margherita, Alexandra, en dien tweemaal,
Helena en Savoye van den Stanley, den Victor-Emanueltop van den Speke
ook tweemaal en den Humberttop bestegen; ik had mij een weg gebaand
over de zadels naar Freshfield, Scott-Elliot en Stuhlmann genoemd,
het bovengedeelte van het Bujukudal kunnen onderzoeken en de westelijke
hellingen van den Speke en daar bij tevens de studie van de verdeeling
der toppen en van den aard van den samenhang der afzonderlijke groepen
onder elkander kunnen voltooien, wat ik voor een deel reeds sedert
de eerste bestijgingen der toppen van den Baker ondernomen had en wat
ik later door talrijke hoogte- en hoekmetingen verder had uitgebreid.

Dat alles werd op de gelukkigste wijze aangevuld door de werkzaamheden,
die de overige leden der expeditie hadden uitgevoerd. Wat dien arbeid
van mijn medeleden betreft, kan ik het volgende mededeelen.

Het bericht over de werkzaamheid van een expeditie als die
der Roewenzori-bestijging, welker afzonderlijke afdeelingen hun
bijzondere taak hebben en die zich gelijktijdig met verschillende
dingen bezighouden op uiteenloopende punten, kan noodwendig enkel in
brokstukken worden gegeven en moet in den tijd nu en dan teruggaan,
om de veelzijdige werkzaamheid van de karavaan in het licht te stellen.

Toen ik den 22sten Juni het vierde kamp op den Scott-Elliottop verliet,
om mij door het Bujukudal naar de noordelijke bergen te begeven,
bestegen Cagni en Cavalli onder leiding van den gids Brocherel den
Alexandratop. Jammer genoeg, was het weer nevelig, zoodat ze in de drie
uren, die ze op den top doorbrachten, slechts af en toe een vluchtig
oogenblik uitzicht hadden, waardoor ze den naburigen Margheritatop
waarnemen en van de omringende bergen eenige hoekmetingen konden
doen. Bij den terugkeer geraakten ze in een erge sneeuwjacht, zoodat
ze er tot de knieën in wegzonken.

Sella was bij het aanbreken van den dag met de photografietoestellen
opgebroken en kon een paar foto's van de kammen in de buurt van
het kamp nemen, terwijl Roccati geologische waarnemingen deed en
mineralen verzamelde.

Den 23sten en den 24sten hinderde hetzelfde slechte weer, dat mijn
eerste bestijging van den Victor-Emanueltop had belet en mij twee
dagen in het vijfde kamp gevangen had gehouden, Sella en Roccati bij
alle werk buiten de tent.

Cagni had haast om naar Bujongolo terug te keeren, om zoodra mogelijk
de magnetische waarnemingen te beginnen en de ligging van de ter
beeindiging der trianguleering vereischte basislijnen vast te
stellen. Hij verliet den 23sten, te zamen met Cavalli, het vierde
kamp en kwam nog denzelfden avond over het Freshfieldzadel naar
Bujongolo, waarbij hij den geheelen weg moest afleggen in een regen,
die op wolkbreuken geleek. Langs den weg had hij op geschikte punten
voorraden van levensmiddelen laten plaatsen ten gebruike voor allen,
die nog in het gebergte waren achtergebleven. Cavalli, die zich
met het oog op botaniseeren in het derde kamp, aan den voet van den
westelijken wand van den Baker had opgehouden, keerde den volgenden
dag naar Bujongolo terug, eveneens tot op de beenderen nat.

Hij trof Cagni verdiept in allerlei werk. Nadat hij weer orde had
gesteld op de organisatie van de expeditie, zorgde hij voor de vorming
van vliegende negertroepjes, die tot taak hadden mij van levensmiddelen
in de verre dalen ten westen van den Speke te voorzien. Verscheiden
Bakonjo hadden gewonde voeten en behoefden geneeskundige hulp. Daar
de meerderheid van de tenten ontbrak en de plaats open was, nam
Dr. Cavalli het kampwerk weer op, liet de reeds gereed gemaakte
platformen herstellen en nieuwe aanleggen, de gaten vullen, blokken ver
wij deren en boomen vellen ter vergrooting van de beschikbare ruimte.

Het slechte weer vergunde geen enkele waarneming. In den loop van een
week kon Cagni de zon niet een enkel uur lang onafgebroken te zien
krijgen. De regen was niet hevig, maar viel onophoudelijk, en de nevel
was zoo dicht, dat men niet eens den overkant van het dal kon zien.

Toch kon Cagni op 25, 27 en 28 Juni, in de zeer kleine tusschenpoozen
waarin het weder ophelderde, eenige astronomische waarnemingen
doen. Ook Sella benutte den 26sten het ietwat betere weêr, om van
het vierde kamp uit in gezelschap van Roccati, Brocherel en Botta de
bestijging van den Möbiustop, den eenigen nog niet bestegen top van
den Stanley, te voleindigen, en deed een kort uitstapje over den kam
naar de Serpentinrotsen van de westelijke hellingen, nadat hij het
geweldige sneeuwdek op dien kam met bijlslagen had verbrijzeld. Van
daarboven waren de beide kleine meren aan den voet van den rotswand
duidelijk zichtbaar. Het viertal keerde in een dichten sneeuwstorm
naar het kamp terug, maar de dag was toch tot iets nuttig geweest.

Den volgenden dag brak Sella met Brocherel en Botta in de vroege
morgenschemering weer op. Van de gletschervlakte uit kon hij mij
tijdens mijn oponthoud op den Victor-Emanueltop waarnemen. In
de tusschenpoozen tusschen de nevels deed hij opnamen met het
photografietoestel en kwam ten slotte ook op den Alexandratop. Onder
den terugkeer van Sella begon het weer te sneeuwen.

Nog gunstiger liep de 27ste Juni af. Sella keerde met Roccati naar den
Alexandratop terug. Het was de vijfde bestijging van den top. Weer
beneden aangekomen, trok hij met Brocherel en Botta over den pas
tusschen den Alexandra- en den Möbiustop en daalde langs den van
spleten doorsneden gletscher aan de westzijde ongeveer 400 meter
naar beneden. Van een rotspunt uit, die vooruitsprong tusschen de
gletschers van de beide toppen, kon hij verschillende opnemingen van de
westelijke wanden maken en zoo de voorstelling in beeld van den Stanley
van alle windstreken uit voltooien. De door Sella bestegen rots aan
den voet der westelijke gletschers was daar de laatste overwinning;
den volgenden dag braken ze bij storm en hagel met hulp van de uit
Bujongolo aangekomen dragers het kamp af en daalden naar de meren
ten westen van den Baker.

Den 29sten sloegen ze nogmaals hun kamp op het Freshfieldzadel op. Op
dien dag werd het photografietoestel op den kam ten zuiden van den
Eduardtop dicht bij den rand van den gletscher opgesteld. Na drie uren
van vergeefsch wachten in regen en sneeuwjacht lieten ze het daar staan
en keerden naar hun tent terug. Den geheelen volgenden dag brachten
ze op den kam door, terwijl de sneeuw om hen heen stoof, zooals ze
daar zaten gehurkt bij het toestel. Ook beneden op den pas was zooveel
sneeuw gevallen, dat het gewicht ervan de tent had omvergeworpen. Trots
rijkelijke besproeiing met petroleum gelukte het eerst met de grootste
moeite een klein vuur aan te leggen met het doorweekte hout.

Den 1sten Juli steeg ook Roccati, die de inzameling van mineralen en
steensoorten in de omgeving van den pas en de naburige gletschers
voltooid had, naar Bujongolo naar beneden en liet Sella, die vast
besloten was zijn plan te volvoeren, met Brocherel en Botta achter. In
den namiddag van dien dag trok ook ik op den terugweg van den verren
Emin over den pas, van waar ik mij rechtstreeks naar Bujongolo begaf.

Den daarop volgenden morgen steeg Sella bij weinig belovend weer met
zijn beide begeleiders, van den pas uit, over den zuidelijken kam
omhoog naar den Eduardtop. Hij kon enkele foto's maken en ook een
vrij onvolledig panorama verkrijgen. Bij de daling werd hij door een
hevig onweer overvallen, dat den geheelen volgenden dag met regen,
hagel en sneeuw aanhield.

Het schouwspel, dat een onweer op deze hoogte van 4322 meter
aanbiedt, is een der meest grootsche, die men kan aanschouwen. Zware
wolkenmassa's waren gelegerd boven de Semliki, die in de verte zich
als een zilveren lint voortslingerde. Geweldige wervelingen van nevels
komen aanhoudend uit de oostelijke en westelijke dalen op, vloeien te
zamen en lossen zich onder voortdurend opvlammen van bliksemstralen
en kraken van donderslagen op, om dadelijk door nieuwe, uit de diepte
opkomende dampmassa's te worden vervangen.

Dikwijls klaarde in den avond na een onder nevel, regen, sneeuw
en hagel verloopen dag het weer op. In de van waterdamp verzadigde
atmosfeer van kristalheldere doorschijnendheid is de ondergaande zon
als een reusachtige vuurbol, en dalen, gletschers en sneeuwvlakten
in het Westen worden overgoten door een vlammend rood.

Op den morgen van den 4den Juli verliet Sella met zijn begeleiders
opnieuw de tent, om den middelsten top van den Luigi van Savoye,
die thans den naam van Sella draagt, te bestijgen. Na door het
hoogst gelegen deel van het dal te zijn getrokken ten westen van
den Freshfieldpas, kwamen ze aan een inzinking van den kam. Het was
moeilijk, zich in den nevel te oriënteeren. De talrijke rotstorens
noodzaakten hen, over een steil hellend sneeuwveld ten zuiden van
den kam te gaan en daarna naar de noordzijde beneden den top terug te
keeren, dien ze eindelijk door een rotskloof bereikten. De 4659 meter
hooge, rotsachtige Sellatop is eveneens bezaaid met uiterst talrijke
plekken, waar de bliksem verwoestingen heeft aangericht. Eenige rotsen
waren aan den rand over een dikte van verscheiden centimeters geheel
doorboord en zagen eruit, alsof ze wormstekig waren geworden. Ze
bleven verscheiden uren op den top, zonder dat het hun gelukte, ook
maar een enkele photografische opneming te doen. Nauwelijks konden
ze in het Zuidwesten door den een oogenblik lichter wordenden nevel
den Weismanntop aan het uiterste einde van een met sneeuw bedekten
kam onderscheiden.

Bij den terugkeer daalden ze rechtstreeks naar het dal, dat vol
moerassige plaatsen was en de gewone vegetatie van Senecio's vertoonde;
na het aanbreken van den nacht kwamen ze in mooien maneschijn in hun
tent terug.

Eindelijk op den 5den Juli trof Sella weer met de expeditie in
Bujongolo samen, nadat hij een geheele week op den Freshfieldpas
vertoefd had en steeds uitvluchten op de kammen had gedaan, waarbij
hij uren en uren naast zijn photografietoestel in ellendig weêr had
doorgebracht. Niettegenstaande zijn volharding en geduld was het
hem niet mogelijk geweest, het geheele panorama der bergen van den
Eduardtop uit op te nemen, zooals zijn bedoeling was geweest.

Ondertusschen was men in Bujongolo niet werkeloos gebleven. Cagni had
te vergeefs beproefd, magnetische waarnemingen te doen. Ze waren door
de menigte der in de gesteenten bij Bujongolo voorkomende ijzerhoudende
mineralen verhinderd geworden, welker invloed zich zelfs openbaarde,
als de inclinatienaald geplaatst werd op een met opzet voor dat doel
gebouwd getimmerte, dat vele meters boven den grond uit balken was
opgetrokken.

De grootste moeite was het echter, om een voldoende vlak en uitgestrekt
veld te vinden, waarop men een basislijn kon afpalen, welker beide
einden met de twee toppen verbonden moesten worden, die in het net
begrepen waren der door mij van verschillende bergen uit gemeten
hoeken.

Tegenover de hooge rots, aan welker voet Bujongolo lag, bevond zich
iets achterwaarts een effen terrein. Maar van daar kon men alleen
den Eduard- en den Cagnitop zien, die met de overige toppen niet
verbonden waren. Een andere nog hooger gelegen plaats op den naar het
Freshfieldzadel voerenden weg, die door het slechte weder en door het
heen en weer gaan van de dragers in een moeras was veranderd, bood
al geen betere gelegenheid. Ik moest mij met Cagni ervan overtuigen,
nadat wij hier een geheelen dag in den regen hadden doorgebracht.

Nu werd het plan overwogen, de basis naar de vlakte achter Bujongolo
te verleggen. Ik zou dan naar den Eduardtop zijn gestegen, en Cagni
zou den top, die zijn naam draagt, hebben beklommen, om van die punten
uit de hoeken der overige bergen te meten. Alles hing ervan af, of het
ons gegeven zou wezen, eenige uren helder weêr op de bergen te treffen.

Intusschen ondernam ik een onderzoek in het dal, dat zich tegenover
Bujongolo tusschen den Baker en den Cagnitop bevindt, en zag, dat
het door sterk hellende, gladde en voor de zwarte dragers zeker
onoverkoombare rotsblokken versperd was. Het weêr bleef als te voren
slecht; de Baker was geheel met versche sneeuw bedekt; in het dal
had de regen de heele aarde in taai slijk veranderd.

Den 4den Juli gelukte het, trots den aanhoudenden regen en den dichten
nevel, door gebruik te maken van elk windje dat de wolken verdreef, de
basislijn op de vlakte boven het kamp af te steken op een mostapijt
op moerassigen grond, begroeid met Senecio's, die van het water
dropen. Om de theodoliet aan de beide einden der lijn te kunnen
opstellen, moest men bepaalde fondamenten leggen, door steenen als
paalwerk tot op twee meter diepte in het moeras te brengen. Nauwelijks
waren de voorbereidselen voltooid, of het weer begon beter te worden,
en op den 5den Juli, op een helderen, zeer kouden morgen, kon ik den
Freshfieldpas bestijgen. Roccati, die mij tot zoo ver vergezeld had,
keerde met Sella weer naar Bujongolo terug, terwijl ik rechtstreeks
naar den Eduardtop verder trok, langs den zuidelijken kam, waarover
drie dagen te voren Sella de bestijging had volbracht. De nevel keerde
weer, eer ik den top had bereikt, en eerst laat in den namiddag kon
ik bij een kort oogenblikje van helderheid eenige hoeken meten. In
den laten avond keerde ik in het kamp terug.

Den 6den werd ik door het opnieuw slecht geworden weer in mijn werk
gehinderd; den 7den echter was ik op een vroeg morgenuur naar den top
gestegen en kon alle metingen voleindigen. Den volgenden dag ondernam
ik nog de bestijging van den Stairstop van den Luigi van Savoye,
vóór ik naar Bujongolo terugging.

Commandant Cagni was den 6den Juli met Giuseppe Petigax, Brocherel
en eenige zwarten opgebroken, om de bestijging van den rotstop ten
noorden van het kamp te verrichten, welke top aan het eene einde der
basislijn en aan het hoeknet zou worden aangesloten.

De Cagnitop ligt aan het uiterste zuidelijk einde van een rotsmuur,
die zich tusschen den Baker en den zuidelijken Portaltop bevindt,
ingesloten tusschen twee korte dalen, die meertjes bevatten en door
zijtakken van de Moboekoe worden doorstroomd.

Daar Cagni de rotsblokken, die mij bij het onderzoek van den 2den
Juli hadden belet voort te gaan, wilde vermijden, en ook om het
Moboekoedal niet dwars te moeten oversteken door het moeras, besloot
hij de wanden van den Baker beneden den Wollastontop te bestijgen en
dan op de hoogte naar den Cagnitop te marscheeren.

De expeditie sloeg dus eerst den weg naar het kamp aan den
Moboekoegletscher in en wendde zich van daar naar de oostelijke
hellingen van den Baker met het doel, den pas ten oosten van den
Mooretop te bereiken. Maar de nevel, die eeuwige vijand, dwong hen, aan
den steilen wand te midden van sneeuw, rotsblokken en moerassen halt
te houden. Den volgenden dag zag men in, dat men op den ingeslagen weg
niet verder kwam. Men moest in de nauwe kloof tusschen den Wollaston-
en den Cagnitop afdalen. Dat was geen lichte taak, en op meer dan één
plaats moest men de lasten en ook de dragers, alsof het zakken waren,
aan een touw neerlaten. Toen men aan den voet der loodrecht oprijzende
zuidwestelijke wanden van den Cagnitop en beneden in het kleine dal
was gekomen, steeg men door een dicht boschje van Ericaceeën weer
naar den bovensten rand en sloeg de tent dadelijk beneden den pas op.

Van dit punt uit volgde men den 8sten Juli het bergland, aan welks
uiterste einde de top ligt en bleef daarbij aan den westkant. Aan den
voet van den eindkegel gekomen, liet men de kampbenoodigdheden achter
en kwam na wat geklauter om half vier in den namiddag, midden in den
nevel, op den in een kleine vlakte uitloopenden top. Dadelijk werd
de kleine magneettheodoliet op het statief gezet. Op eens ontdekten
de bergbestijgers door den nevel heen, ten zuiden van het punt waar
ze zich bevonden, den werkelijken top, die door de straalbreking zeer
hoog boven hen zich scheen te verheffen. Terstond werd de theodoliet
eraf genomen en opgeborgen; de expeditie daalde naar de inzinking en
klom van daar in een verbazend moeilijken klim om en over glibberige
rotsblokken omhoog, tot ze om zes uur op den echten top stond.

De nevel was opgetrokken, maar het was bijna nacht. Cagni had
nauwelijks den tijd, alle toppen met het kompas op te nemen. Daarna
daalde de kleine schaar weer naar beneden, om te gaan rusten. Den
volgenden morgen bij zonsopgang en kristalhelderen hemel was Cagni weer
op den top en kon alle hoeken met de theodoliet en het kompas meten. Na
oprichting van een steenhoop aanvaardde men om acht uur den terugweg,
toen de eerste nevels begonnen op te stijgen. De expeditie sloeg den
weg in naar het ten westen gelegen kleine dal en trok daar door tot aan
het Moboekoedal. Hier werd de marsch door het dichte woud in den nevel
bezwaarlijk, maar nog denzelfden avond was men in Bujongolo terug.

Sella wachtte er op de bergtent van Cagni, om nogmaals er op uit te
trekken voor een photografeertocht. Ik was dien dag naar het eerste
kamp op den Baker gegaan, van waar ik den volgenden dag, den 10den
Juli, naar den Wollastontop ging, die 4659 meter hoog is en nog
door geen lid der expeditie was bestegen. De rotsen waren met ijs
bedekt, het weêr was helder en ik kon twee uren aaneen waarnemingen
doen. Toen zette ik mijn marsch over den kam voort tot den Mooretop,
van waar ik over den reeds door Sella beklommen kam den terugweg naar
Bujongolo insloeg.

Sella was des morgens met Botta en eenige negers weer opgebroken en
was naar het Freshfieldzadel teruggekeerd. Den 11den Juli was hij bij
zonsopgang nog weer op den Eduardtop, en het gelukte hem eindelijk,
het geheele panorama der keten op te nemen, ter wille waarvan hij een
geheele week op het Freshfieldzadel in zijn tent had gewacht. Bij het
dalen bracht hij een bezoek aan den kleinen, wat lageren, tweemaal door
Wollaston bestegen top en vond er een korte, schriftelijke mededeeling
van den engelschen onderzoeker. Daarin waren de beide bestijgingen
van den 17den Februari en den 3den April 1906 vermeld, alsook de
namen der onderzoekers van het hooggebergte "A. F. R. Wollaston,
R. B. Woosnam, 17 Febr. 1906. Height by aneroid 16050 feet."

"A. F. R. Wollaston (Alpine Club), R. B. Woosnam, D. Carruthers
of the British Museum Expedition to Ruwenzori, 5 hours from
Bujongolo. Waterboil 183,6; Temp. of air 39,7; aneroid 16150
feet. April 3, 1906."

Den 12den Juli besteeg Sella bij aanhoudend mooi weer opnieuw den
Stairstop en kon er een groot aantal photografieën maken. Intusschen
had Cagni in twee dagen van ijverig werken de meting van de basis
voltooid, haar met den Eduard- en den Cagnitop verbonden en kon door
waarneming eener bedekking lengte en breedte van het eene eindpunt
van de basis bepalen.

Toen de expeditie naar Bujongolo was teruggekeerd, had een luipaard
stoutmoedige bezoeken aan het kamp gebracht, had schapen verscheurd
en vleesch geroofd tot van dichtbij het vuur midden tusschen de
dragers. Allen hadden het te druk, om op het dier te letten. De kok
Igini en Bulli zetten echter een val voor hem neer, uit twee karabijnen
en een stuk vleesch vervaardigd, en zóó aan de trekkers bevestigd,
dat de wapens afgingen, als het dier eraan rukte. En inderdaad werd
op een nacht het mooie dier gevangen en werd dadelijk door de beide
kogels, die hem in den schedel drongen, gedood.

Ik kon thans onze werkzaamheden als volkomen afgedaan beschouwen. Den
7den was Roccati, nadat hij nog eenmaal naar den Moboekoegletscher
was teruggekeerd, om op verscheiden plaatsen der rotsen de grenzen
der gletschers met roode verfstrepen aan te geven, en nadat hij al
zijn verzamelingen volkomen in orde had gebracht, met Dr. Cavalli
en een aantal Bakonjo, die een deel van de gereedschappen droegen,
van Bujongolo opgebroken, om zich naar Ibanda, het lager dan het
Moboekoedal gelegen kamp, te begeven.

Er bleef een enkele berg over, waarvan de top door niemands voet
nog was betreden, de Gessi. Natuurlijk wilde ik het mij niet
laten ontgaan, ook hem onder handen te nemen, des te minder daar
de bestijging te verbinden was met het onderzoek van het Bujukudal,
dat nog volkomen onbekend was en dus de moeite beloonde, het in zijn
gansche uitgestrektheid door te trekken. Daarom had ik vroeger al de
opdracht gegeven, dat een aantal Bakonjo van het punt af, waar het
Bujukudal uitmondt in het Moboekoedal tegenover Nakitawa, een ruw pad
aan moesten leggen tot op de hoogte. Nu was de arbeid zoo ver gereed,
dat hij in de eerstvolgende dagen beëindigd moest worden.

Ik had het plan, met Sella den weg naar beneden door het Bujukudal af
te leggen, terwijl Cagni het transport van alle overige voorwerpen,
die in het kamp van Bujongolo achtergebleven waren, zou leiden en
met zijn gezellen Cavalli en Roccati in Ibanda zou samentreffen,
om mij daar te wachten.

Ibanda werd dus de algemeene plaats van samenkomst voor de karavaan.

Dadelijk na mijn op 1 Juli plaats gehad hebbenden terugkeer van
den Emin naar Bujongolo, werd met de toebereidselen voor den
definitie ven terugkeer uit het gebergte begonnen, waartoe we de
tusschenpoozen gebruikten, die tusschen de verschillende werkzaamheden
in het kamp vrij bleven. Zoo werden langzamerhand de lasten met de
wetenschappelijke verzamelingen en alle niet meer noodige instrumenten
en overige voorwerpen in gereedheid gebracht.

Wij beschikten nu over veertig Bakonjodragers, daar de voeding van een
grooter aantal op zoo verren afstand van Ibanda moeilijk zou geweest
zijn. Zoo kon altijd slechts een deel van het materiaal vervoerd
worden, en de dragers moesten den weg herhaaldelijk afleggen. De eerste
schaar Bakonjo was met veertig lasten den 4den Juli van Bujongolo
opgebroken. Den 7den ging een tweede karavaan weg, begeleid door
Roccati en Dr. Cavalli. De laatste had zijn vertrek vervroegd, daar
hij had hooren vertellen, dat er zieke dragers in de andere kampen
van het dal waren, een gerucht, dat echter ongegrond bleek. Een week
later verliet Cagni met Lorenzo Petigax, Brocherel, den kok Igini en
23 dragers Bujongolo. Ikzelf was den dag te voren naar het Bujukudal
opgebroken. Ten slotte lag op den 15den Juli Bujongolo, nadat ook
Bulli en een laatste groep van 30 Bakonjo de plaats verlaten hadden,
weer doodsch en verlaten in de stille bergeenzaamheid.

Ten volle bevredigd door den gedanen arbeid, met een verheugd hart
bij de gedachte aan den terugkeer in het vaderland, verlieten allen
zonder leedwezen het ongastvrije rotsland, dat hun vijf weken lang had
geherbergd; vol ongeduld het moeras, de steenen, de treurige vegetatie
van schimmelplanten en korstmossen, het vale licht der nevels, den
eeuwig stroomenden regen, het vocht en de koude te verlaten, om de
zon, de droge warmte en de levensvolheid van de tropische vlakten
met haar kleurenpracht, haar vogelgekrijsch en haar vroolijk volkje
van zorgelooze Waganda's ervoor in de plaats te krijgen.

De Moboekoe, die gezwollen was door een langer dan veertien
dagen aanhoudenden regentijd, was niet weer te herkennen; ze
vormde grootsche watervallen tusschen de terrasvormig oprijzende,
afzonderlijke hoogvlakten van het dal. Overal ontmoetten de dalende
karavanen afdeelingen van dragers, die naar Bujongolo omhoog gingen,
om nieuwe lasten te halen.

Terwijl een maand te voren aan hen, die uit de vlakte kwamen, het dal
zoo goed als ontbloot van dierlijk leven was voorgekomen, maakte nu,
na het wekenlang verblijf in het zwijgende hooggebergte, waar hoogstens
eenige raven kringen in de lucht beschreven, elk gonzen van een insect,
elk geluid van een vogel een diepen indruk op ons.

Bihunga was tot een belangrijk punt van samenkomst geworden; het was
de plaats waar de Bakonjodragers de Waganda's uit de vlakte aflosten,
welke laatsten weer in Ibanda samentroffen.

De leden der expeditie werden, toen ze na elkander in Ibanda
uit Bujongolo aankwamen, door de naburige hoofden met het gewone
ceremoniëel en met geschenken ontvangen. Het kamp was natuurlijk de
verzamelplaats voor alle bewoners van het omliggende land. Vrouwen
en grijsaards waren ijverig bezig met het uitrukken van gras en in
orde brengen van den grond voor den bouw van nieuwe hutten naast de
tenten. Van den vroegen morgen tot den laten avond duurde het gelach,
het rumoer, het dringen om de vuren, om de keukens en bij het haar-
en baardscheren, terwijl de askari's zich hier en daar door de menigte
bewogen en hun best deden, een weinig orde in de menschenmassa te
bewaren. De rivier was steeds vol badende negers, die in het water
zich met allerlei grappen vermaakten.

Dr. Cavalli kreeg opeens veel te doen, en verscheiden uren van den
dag moest hij zich met de zieken bezighouden, die van heinde en ver
tot hem kwamen, door verwanten of vreemden met trouwe zorg gesteund
of gedragen. Bij de kleine operaties schreeuwden en weenden ze,
om dadelijk erna te lachen, juist als kinderen.

Cagni deed een reeks magnetische waarnemingen. Dr. Roccati ondernam
geologische en mineralogische excursies in de omgeving, waaronder
een naar het meer boven Nakitawa, bij de monding van de Mahoma,
in het Moboekoedal. Dit meer was reeds door Moore, door Johnston,
door Dawe en anderen gezien; Freshfield noemt het Kobokorameer; maar
te oordeelen naar de reisberichten, schijnt geen der genoemden in de
nabijheid te zijn geweest. Om erbij te komen, moet men van Nakitawa
zonder eenig spoor van een weg in het dichte oerwoud doordringen
en zich met de bijl een pad banen door het bamboestruikgewas, de
lianen en de Ericaceeën. Men komt over morenenruggen, die een zoo
weelderigen plantengroei vertoonen, dat men op veel plaatsen over de
struiken loopt, over een elastische, vaak vier tot vijf meter hooge
onderlaag van takken en loof. Van tijd tot tijd klautert een van de
Bakonjogidsen op een boom, om zich te oriënteeren.

In de buurt van een omgevallen boom zijn sporen te ontdekken van
een verlaten vuurhaard, een stuk courant en een oud sardinenblikje,
aanwijzingen van een vroegere onderzoekingsreis, misschien van
Wollaston of een ander medelid van de expeditie van het Britsch Museum.

Van hier uit bereikt men in een uur het meer. Het is blijkbaar een
langwerpig rond glaciaal meer; het strekt zich uit van het Zuidoosten
naar het Noordwesten, met loodrecht oprijzende oevers, en is omgeven
door een smallen zoom van moerasmossen, waarbuiten het water dadelijk
zeer diep is. Er hangen nevelen in het rond en er heerscht een doodsche
stilte; nergens een spoor van dierlijk leven. Roccati verzamelde
hier planten en dieren aan de moerassige oevers. Lorenzo Petigax en
Brocherel bezochten later nog eenmaal het meer en konden zich nog
beter ervan overtuigen, dat onder normale omstandigheden geen rivier
eruit ontspringt.

Terwijl in Ibanda allen met velerlei arbeid bezig waren, bracht
ik het onderzoek van het gebergte ten einde. Ik was op den morgen
van den 13den Juli van Bujongolo opgebroken met de gidsen Giuseppe
Petigax en Ollier, een askari, een boy en zeventien zwarte dragers
met den gids, die bij hen behoorde, een knappen ouden man van vijftig
jaren. Op het Freshfieldzadel waren Sella en Botta bij mij gekomen,
en wij marcheerden daarna te zamen tot aan het derde kamp beneden de
westelijke hellingen van den Baker.

Het dal met de meren, waardoor wij zoo dikwijls bij regen en nevel
waren getrokken, nam nu op den mooien, helderen dag een geheel
ander landschappelijk karakter aan. Toch brengt de zon, door de
dichte, donkere Senecioboschjes gezien, iets in de natuur, dat er
niet bij past; de Helichrysums maken den indruk van bloemskeletten;
het geheele landschap is doodsch en ernstig, zonder leven, en van
beklemmende stilte.

Den volgenden dag werd de lucht na een zonsopgang van verblindende
helderheid opnieuw door nevels verduisterd. Op den bekenden weg
bestegen wij het Scott-Elliotzadel en marcheerden dan in het
uitgedroogde rivierbed op het Bujukudal toe. De vooraangaanden
waren aanhoudend in gevaar, getroffen te worden door de steenen,
die ondanks alle voorzichtigheid onder de schreden van de beladen
negers losraakten.

Aan het benedeneind van de geul aangekomen, moest de expeditie nog
een uur door een donker bosch trekken van altijdgroene gewassen,
dat op een plek afgebroken werd door een moeras, en was daarna
aan het Bujukumeer, een bekoorlijk, rustig waterbekken ter hoogte
van 3918 meter, waarop eenige eenden rondzwommen. De aanblik van de
toppen van den Stanley en den Baker met hun ontzaggelijke, loodrecht
afdalende wanden is hier onvergelijkelijk veel grootscher dan in het
bovengedeelte van het Moboekoedal.

Op de met mos bedekte oevers, tusschen het riet, wordt spoedig de voor
de expeditie door de Bakonjo aangelegde weg zichtbaar, die langs een
zachte helling dwars over het bovenste terras van het dal leidt. De
weg eindigt in een rotsspleet, die gevormd wordt door bergmassa's,
afdalend van den Mooretop van den Baker en van den Johnstontop van
den Speke. Hier verheft zich een eerste steile trap naar boven en
de eerste Ericaceeën verschijnen weer op een hoogte van 3748 meter,
vermengd met weinige Lobelia's, die echter bijna alle afgestorven zijn.

Thans gaat het nu eens op den rechtschen, dan weer op den linker
oever van den stroom bergaf, tot men op een tweede hoogvlakte komt,
waarachter zich het dal samentrekt tot een smalle kloof, die daardoor
gevormd wordt, dat het bergmassief, aan welks uiterste zuidelijk
einde de Cagnitop ligt, dwars over het dal zich uitstrekt naar het
Noorden. Het loopt zoo ver door, dat het met het langgerekte, geweldige
massief van den Speke samenvalt. Dit is van het Westen naar het Oosten
gericht en vormt tot hier de noordelijke, linkerzijde van het dal. Op
den kam van dien rotsvoorsprong van den Speke verheft zich de zeldzame
monolithische rots van regelmatige, architectonische vormen, die al
in de schildering der eerste bestijgingen van den Baker werd genoemd.

Wij dalen door de kloof aan de rechterzijde; beneden groeit er een
dicht woud van Ericaceeën, dat veel tijdverlies zou hebben veroorzaakt,
als er niet reeds een pad door gehouwen was. Daaruit komen we op
de zeer uitgestrekte derde hoogvlakte, waarop verschillende, van
het Noorden komende, zijdalen uitmonden. Het eene verloopt naar het
Noordwesten achter den oostelijken voorlooper van den Speke, om in de
nauwe kloof tusschen den Emin en den Gessi te eindigen; het is het
Migusidal. Twee andere uitloopers, die door een nevenkam gescheiden
zijn, worden doorstroomd door den bergstroom Kurungu, die uit een
door den Jolandagletscher van den Gessi gevoed meer ontspringt; en
ook vloeit er de Waigga door, die eveneens uit een meer aan den voet
van den noordelijken Portalberg komt.

Nauwelijks op de hoogvlakte aangeland, sloegen we op een geschikt punt
de tenten op, in de nabijheid van een tegen het weer beschuttende rots,
aan den voet van den rechter dal wand in een open ruimte van het bosch,
waar overal Helichrysum bloeide. De 3506 meter hooggelegen plek is
uiterst schilderachtig; ze is omgeven door hellingen en bergwanden,
die geheel met dicht woud bedekt zijn en ligt tegenover de rotstorens
van den noordelijken Portaltop.

Dit negende kamp werd het uitgangspunt voor de bestijging van den
Gessi, den laatsten top, die nog bedwongen moest worden.

Op den morgen van den 15den Juli trok ik met de beide berggidsen en
eenige negers over de vlakte in noordelijke richting en wendde mij
naar een inzinking in den van den Speke afdalenden noordwand van
het dal. Daarheen trok onze kleine schaar, door in een klein dal op
een der hellingen door te dringen, om niet door het dichte woud te
moeten gaan. Van den kam daalden wij naar het Migusidal, waarbij we
een eindweegs de sporen van een luipaard volgden, die zich een weg
door de struiken had gebaand.

Ook het Migusidal wordt gevormd door terrasvormig boven elkander
gelegen vlakten. De expeditie bestijgt een paar van die terrassen
en komt ten slotte op een hoogvlakte, die zacht hellend omhoog voert
naar een bergketel, waar de kloof eindigt, die den Emin van den Gessi
scheidt. Wij vermeden de hoogvlakte, doordat wij langs den rechter
rotswand van het dal omhoog gingen, tot wij op het terras kwamen, waar
de Jolandagletscher eindigt. De brave Bakonjo marcheerden uitstekend;
de meeste inspanning werd echter van de gidsen gevergd, die den weg
moesten banen, door boomen en struiken van allerlei soort om te hakken.

Het tiende kamp werd op een hoogte van 4166 meter boven de zee in de
nabijheid van een oude morene opgeslagen, een paar honderd meter van
de tegenwoordige eindmorene van den gletscher verwijderd, die in seracs
verbrokkeld, op den rand van een loodrechte rots eindigt. Senecio's en
Helichrysum dringen slechts nog een kort eind boven het kamp door. Van
dit hoog terras af gezien, vormt het amphitheater der bergen een der
mooiste panorama's, die er op den Roewenzori te zien zijn.

Op den morgen van den 16den was alles rondom het kamp bevroren. Eer
de dag aanbrak gingen we weer op weg. Door een van boven door de
eindseracs van den Jolandagletscher gekroonde kloof, dan over de
rotsen daar rechts van bereikten we de firnsneeuw en daarmee den
zuidoostelijken kam van den berg. Om half zeven zette ik, zonder dat
ik van het touw gebruik had behoeven te maken, den voet op den 4769
meter hoogen Jolandatop, en Ollier begon terstond met het bouwen van
een reusachtigen steenhoop.

Het weer, dat er bij het opbreken uit het kamp dreigend uitzag, was
langzamerhand geheel opgeklaard, en wij hadden een prachtigen kijk
op alle bergen te zamen, zoodat ik nog een photografisch panorama
van het geheele gebergte kon opnemen. De keten was nu volkomen in
twee panorama's opgenomen, die vanaf de uiterste einden van den
onmetelijken cirkelboog uit gephotografeerd waren, namelijk van den
Stairstop van den Luigi van Savoye en van den Jolandatop, die bij den
Gessi behoort. Daar sluiten zich dan bij aan het van den Eduard-top
genomen panorama en dat van de Grauerrots. Tegenover mij zag ik op
korten afstand den gespleten en verbrokkelden kam van den Emin, ten
zuiden daarvan den Speke met den machtigen Victor-Emanuelgletscher, die
van geen punt uit zoo duidelijk zichtbaar is als van de toppen van den
Gessi. Achter hem verheft zich de bovenste kam van den Margheritatop
met den geweldigen noordwestelijken schouder. Nog verder zuidelijk
ligt de geheele Baker met zijn woesten, loodrecht naar het Bujukudal
afdalenden rotswand.

Ten oosten van den laatste steekt achter een reeks uitloopers de
Cagnitop omhoog.

De Gessi staat in zuidoostelijke richting door middel van
een langgestrekten uitlooper met den noordelijken Portaltop
in gemeenschap. Het schijnt alsof de waterscheiding van hier uit
over een rij van ruggen verloopt, die in noordoostelijke richting
tegen elkander aan liggen, zoodat de van de oostzijde van den Gessi
afstroomende wateren tot het stelsel van de Semliki zouden behooren.

Lang vertoefde ik op den top, om voor de laatste maal het grootsche
schilderij te bewonderen van de bergen en de gletschers, dat nu
geen geheimen meer voor mij had. Dan besteeg ik langs den met sneeuw
bedekten kam in een half uur nog den Bottegotop, die vijftig meter
lager is dan de Jolandatop. Het uitzicht is, in het groot beschouwd,
hetzelfde. In een eng dal ten noorden van het tusschen den Gessi en
den Emin gelegen Cavallizadel wordt een meertje zichtbaar.

Aan den noordoostelijken en noordelijken kant van den Emin dalen drie
kleine gletschers naar beneden. De westelijke wand van den Gessi wordt
geheel door een gletscher ingenomen, terwijl de oostelijke wand een
naakte rots is.

Nog vóór het middaguur waren wij weer in onze des morgens verlaten
tent terug. We hadden denzelfden weg genomen, maar waren langs
den rand der kloof gegaan en niet onder door, om ons niet bloot te
stellen aan het gevaar, bij de seracs van den Jolandagletscher door
lawinen te worden getroffen. Na korte rust werd de terugweg aanvaard,
en snel daalden wij naar het negende kamp in het Bujukudal.

Gedurende het geheele uitstapje was de zonderlinge monoliet op den
uitlooper, die het Bujukudal van het Migusidal scheidt, in het gezicht
gebleven. Door zijn eigenaardig uitzien aangelokt, had Sella er afstand
van gedaan mij naar den Gessi te vergezellen, om te trachten die rots
van nabij te bekijken.

Op den morgen van den 15den brak Sella in gezelschap van Botta op en
keerde eerst naar het tweede terras van het dal terug, om dan tegen
den, met reusachtige Ericaceeën en altijdgroene struiken begroeiden
noordwand omhoog te gaan. Het terrein was zeer oneffen, en geweldige
rotsblokken moesten worden vermeden, die soms troonden op omgevallen
en met mos begroeide boomen. De nevel omhulde Sella, eer hij hoog
genoeg had kunnen komen om den monoliet duidelijk te zien.

Den volgenden dag kon hij zijn doel beter naderen, maar zag zich
teleurgesteld, daar hij zich bevond vóór een rotstop, die tengevolge
van zijn geïsoleerden stand op een kam grootscher leek, dan hij in
werkelijkheid was. Tegen het vallen van den nacht keerde hij naar
het negende kamp terug.

Den 17den Juli werd met de daling begonnen bij bedekte lucht, maar
zonder regen of nevel. Wij gingen over de vlakte, waar zich de dalen
Bujuku, Migusi en Kurungu vereenigen en die waarschijnlijk de bodem
is van een vroeger meer, thans geheel met riet bedekt, en marcheerden
langs den linkerkant, waar zich overal kleine, met gras begroeide
heuvels vertoonden. De expeditie kwam op het derde terras, daarna
bij de derde vernauwing van het dal tusschen de beide zuidelijke
Portalbergen.

Hier buigt zich het dal licht naar het Zuiden, en de weg voert steil
bergaf langs den linkeroever der rivier, die met stroomversnellingen
en schuimende watervallen zich naar beneden spoedt. Een klein eind
beneden de vlakte houden de Senecio's op, terwijl de Lobelia's
(Lobelia Stuhlmanni en Deckeni) nog voorkomen.

Nadat we over de Manureggio gegaan waren, een linker zijtak van de
Bujuku, kwamen we in een gebied, dat met een reusachtige grassoort
begroeid is, een echt rietbosch tusschen de Ericaceeënstammen, en
waarmee alle steile hellingen in den omtrek bedekt zijn. Hier waren
groote rotsblokken verspreid, en de hellingen werden telkens door
kleine bochten afgebroken.

De negers hebben hier het pad aangelegd, door de lange, dikke
rietstengels eenvoudig uit te trekken; die vormden een veerkrachtige
onderlaag, maar waarop men bij iederen stap uitglijdt of struikelt
of wegzakt.

Het elfde kamp werd beneden de Porta-lengte ter hoogte van 2910 meter
boven de zee opgeslagen. Eindelijk bevond men zich weer in een echt
bosch, omgeven door trotsche boomen, waaronder mooie, met lianen
bedekte Podocarpusboomen, bamboestruiken, en buiten het gebied van
Senecio's en Lobelia's. Kudden van apen dartelden tusschen de takken,
en de lucht was vervuld van vogelgezang.

Des avonds begon het weer te regenen, voor de eerste maal na tien
dagen van droog weer. De eenige tijd van onafgebroken mooi weer,
dien de expeditie in het bergland beleefde, lag achter ons.

Den volgenden dag ging het op den linkeroever van de rivier over
een al beter wordenden weg bergaf. Beneden in het dal aangekomen,
wendden we ons naar het Zuiden, recht naar de Moboekoe, waarover
een bamboebrug gelegd was. Kort daarna kwam de expeditie op den
ouden weg door het Moboekoedal en steeg omhoog naar de morene van
Nakitawa. Twee uren later kwam ze te Bihunga, en na nog twee uren te
Ibanda, waar de geheele expeditie eindelijk weer vereenigd was. Onze
taak was volbracht. Door het goede in elkander grijpen van ons aller
werk was de onderneming in elk opzicht gelukt.

In twee dagen reisde de expeditie van Ibanda naar Fort Portal. De
Roewenzori had zich in zijn gewonen wolken- en nevelsluier gehuld en
werd niet weer zichtbaar. Wij waren in de verstikkende hitte der vlakte
teruggekeerd onder de vroolijke menigte der dragers, naar de vertrouwde
vertooningen der inboorlingendorpen met hun bananenaanplantingen. Bij
elk kamp werden we door de hoofden met het gansche ceremoniëel der
afrikaansche étiquette ontvangen.

In Fort Portal wedijverden de engelsche officieren, koning Kasagama
met zijn hofstaat en de zendelingen met elkander in het betoonen van
gastvrijheid en beminnelijkheden.

Roccati begaf zich van hier uit in gezelschap van Sella naar de
kraters en de kratermeren van Toro op een geologisch-photografisch
uitstapje. De oevers van die meren zijn bezet met een ondoordringbaar
dichten plantengroei van palmen, drakenbloedboomen, en Euphorbia's, die
zich in het water weerspiegelen, en alles wemelt van een ongeloofelijk
mild dierenleven, op het water, in de lucht, in de struiken, misschien
wel bewaard door het bijgeloof der inboorlingen, die zich niet graag
in de nabijheid der vulkanen wagen, de plaatsen, waar zich toovenaars
en booze geesten ophouden en die daarom gevreesd zijn.

Intusschen ondernam ik in gezelschap van Cagni en Cavalli
jachtuitstapjes. We waren in het droge, niet gunstige jaargetijde. Het
was een onmogelijkheid, door het hooge gras vooruit te komen, want
het sluit de paden als muren in en belet den jager alle uitzicht. Des
nachts schittert de heele omgeving van Fort Portal van het roode
schijnsel der vuren, als de kilometerlange stukken van de uitgedroogde
prairieën in vlammen staan.

Zoo naderde Augustus en daarmee het uur van onze terugreis. De
expeditie verliet Fort Portal, begeleid door de heeren Knowles en
Haldane. Trots de talrijke regenbuien barstten overal branden uit,
die soms, als er wind was, ook het bouwland aantastten. Groote velden
waren kaal en met asch bedekt.

Den 7den Augustus overschreed de karavaan de grens tusschen Toro en
Oeganda, aan de scheiding ontvangen door majoor Wyndham. De dragers
schenen ook aangegrepen door het ongeduld van de naar huis keerenden en
trokken snel, met slechts weinig rustpoozen, huns weegs. De dagmarschen
waren op verschillende manier ingedeeld, en dikwijls werd het kamp
opgeslagen op plaatsen, waar men op den heenweg niet gekampeerd had.

In Byndia werd, evenals reeds in Kichiomi in het koninkrijk Toro,
de marsch afgebroken, om een reeks magnetische waarnemingen te doen.

Eindelijk, den 14den Augustus, kwamen wij aan de oevers van het
Victoriameer. De discipline van de karavaan was er in de laatste dagen
niet beter op geworden, en ieder oogenblik ontstonden er twisten,
gekibbel en lasterpraatjes onder de dragers.

Bij den terugweg hadden we een korteren weg ingeslagen en bereikten de
oevers van het meer tegenover de uiterste punt van het schiereiland,
waarop Entebbe ligt.

Terwijl de booten klaar werden gemaakt en de lasten erover werden
verdeeld, ontbeten wij aan den oever van het meer in de schaduw van de
majestueuse boomen. In de eerste middaguren kwamen we in Entebbe aan.

Na een week, die met de verpakking van al het materiaal in kisten werd
doorgebracht, en waarin aan de scheidenden de hartelijkste bewijzen van
gastvrijheid en deelneming van den kant van alle in de stad wonende
Europeanen werden gegeven, verliet onze expeditie Entebbe en zijn
krans van bloeiende eilanden en kusten op de stoomboot "Sybil".

Onderweg deden wij Jinja aan, om de beroemde Riponwatervallen
te bezoeken, die den oorsprong van den Victoria-Nijl vormen; we
ondernamen in de langgestrekte booten der inboorlingen een uitstapje
op de donkergroene wateren van de rivier.

Den 24sten Augustus verliet de italiaansche expeditie op de stoomboot
"Natal" van de fransche Messageries Maritimes den afrikaanschen grond.



Vijf maanden later had ik de gelegenheid, in Rome in een plechtige
vergadering van het italiaansche Aardrijkskundig Genootschap
te verklaren, dat vervuld was wat Sir Henry Stanley vijf jaren
geleden in hetzelfde genootschap als wensch had uitgesproken: "Dat
een hartstochtelijk vriend der Alpen met volle toewijding aan zijn
taak, den Roewenzori tot doel kiezen zou en hier een grondig werk zou
verrichten, door de bergketen van haar hoogsten top tot haar diepste
laagte in al haar uitgestrekte dalen en diepe kloven te onderzoeken."

Den grooten, sedert twee en een halfjaar gestorven onderzoeker is
het niet gegund geweest, de vervulling van zijn wensch te beleven.

De Roewenzoriketen heeft zoowel in orographisch als in hydrographisch
opzicht veel eigenaardige trekken. Terwijl in den regel de continenten
in trappen van de zee opstijgen naar de uitloopers aan den voet
der bergstelsels, verheft zich de Roewenzori in de groeve van het
Albertmeer, een gebied, dat ongeveer 300 meter dieper ligt dan de
gemiddelde hoogte van Oeganda, en waarin de bekkens van het Albert-
en het Albert-Eduardmeer met de noordelijke verlenging van het laatste,
het Dueru- of Ruisambameer liggen.

Deze depressie is niets anders dan een deel van de westelijke groote
geul in Afrika. Die inzinkingen of geulen, misschien het interessantste
geologische verschijnsel in Afrika, zijn twee enorme, 30 tot 70
kilometer breede insnijdingen, die, ongeveer zes lengtegraden van
elkander verwijderd, bijna evenwijdig loopen en het werelddeel, van
het Nyassameer af, in noordelijke richting doorsnijden. De oostelijke
geul volgt den 36sten meridiaan tot voorbij het Rudolfmeer en wendt
zich dan naar de Roode Zee; de westelijke verloopt tusschen den 29sten
en den 30sten meridiaan en eindigt bij Gondokoro in het dal van den
Boven-Nijl. Beide geulen bevatten een bijna onafgebroken reeks van
meren alsook talrijke vulkanische bergen, kegels en kraters; beide zijn
door een dwarskam in twee deelen verdeeld, die twee hydrographische
stelsels, een noordelijk en een zuidelijk, van elkander scheidt. In de
oostelijke geul ligt deze kam in de nabijheid van het Naiwaschameer,
ongeveer daar, waar de Oegandaspoorweg de depressie snijdt. In de
westelijke geul wordt de waterscheiding door een formeele keten
van vulkanische bergen gevormd, waarvan enkele nog heden werkzaam
zijn; deze keten scheidt ook de merenreeks in twee verschillende
systemen. Tot het zuidelijke behooren de Kiwoe- en Tanganyika-meren
en tot het noordelijke het Albert-Eduard- en het Albertmeer.

Aan het uiterste zuideinde van de Roewenzoriketen verdeelt zich de geul
in twee armen; de eene loopt ten oosten van de keten en eindigt aan den
voet der bergen, die de noordelijke afsluiting van het Ruisambabekken
vormen en waar Toro en Fort Portal op liggen; de andere arm loopt ten
westen van het gebergte, vormt het dal der Semliki en het bekken van
het Albertmeer en strekt zich ook nog ter lengte van eenige honderden
kilometers in het Nijldal uit. De Roewenzori is op deze wijze bijna
volkomen door de inzinking van het Albertmeer omgeven en vormt te
zamen met de drie meren een zelfstandig, van het Victoriameer geheel
afgescheiden hydrographisch stelsel.

Zoo komt het, dat de geheele bergketen al haar water, onverschillig
of het afloopt naar het Oosten, Westen, Zuiden of Noorden, uitstort
in een en hetzelfde riviergebied en bijna geheel alleen de drie meren
en de Semliki voedt, die te zamen de zuidwestelijke bronnen van den
Nijl vormen. Ofschoon de Roewenzori zonder twijfel de belangrijkste
groep van met sneeuw bedekte bergen is in het geheele werelddeel,
en ofschoon hij in het centrum van Afrika ligt evenals in de
richting van de hoofdas, maakt hij toch geen deel uit van de groote
waterscheiding. Integendeel is de waterscheiding tusschen Kongo en Nijl
een lage hoogte, die geheel door het beide hellingen bedekkende groote
woud gemaskeerd wordt en zich naar het Westen op korten afstand van
de Semliki voortzet, in het Noorden tot het Albertmeer voortloopt,
in het Zuiden zich in de vulkaanketen tusschen het Kiwoe- en het
Albert-Eduardmeer, dat is in den scheidingskam van de geul voortzet,
en dan een buiging langs de oostelijke oevers van het Kiwoe- en
Tanganyikameer maakt.

Ik had voor de keten den naam Roewenzori behouden, die haar door
Stanley, haar eersten ontdekker, was geschonken en die in het vervolg
door de meerderheid der aardrijkskundigen was aangenomen. Stanley had
het gebergte door de noordelijk en westelijk wonende inboorlingen met
de namen Roewenzori, Ukonju, Bugombowa, Avuruka, Avirika, Ruwenzururu,
Ruwenjura enz. hooren aanduiden. Het scheen hem, alsof Roewenzori de
in de Bantoetaal het veelvuldigst gebruikte benaming was; ze zou te
vertalen wezen met "Koning der nevelen" of ook met "Regenvoortbrenger".

Stuhlmann hoorde de namen Runssoro en Rundjuru van de inboorlingen
van den Wanyoro- en Bakonjostam. In hun taal beteekenen Niuru en
Nssoro regen; daardoor wordt de juistheid van de vertaling van den
naam door Stanley gegeven bevestigd. Stuhlmann verandert echter de
schrijfwijze eenigszins. Ook David schreef "Roenssoro; buitendien
hoorde hij de hoogste toppen Kokoro noemen.

Scott-Elliot geeft als inheemschen naam Runsororo aan; ook hoorde
hij van zeer velen den naam Kiriba, die bergtop zou beduiden.

Volgens A. B. Fisher hebben de inboorlingen van Oeganda geen naam
voor den geheelen berg, doch enkel namen voor de afzonderlijke
toppen. Fisher vermeldt echter de namen Rwenzozi en Rwenseri, waaraan
hij de beteekenis "berg der bergen" of "de zeer bijzondere berg" en
"berg daar beneden" geeft.

Bij zoo groote onzekerheid had Stanley het volle recht, een bepaalden
naam te kiezen, en niemand kan er iets tegen hebben, want als hij het
gebergte met een naam had gedoopt, die in geenerlei betrekking stond
tot den door de inboorlingen gebruikten, als hij het bij voorbeeld
Maangebergte, Ptolemaeusgebergte of Victoriagebergte had genoemd,
zouden alle geografen den naam zonder tegenspraak en zonder pogingen
tot verandering hebben aanvaard.

Deze korte opmerkingen over den naam Roewenzori zullen voldoende
zijn om aan te toonen, welk een onmogelijke onderneming het is, van
de inboorlingen plaatselijke namen voor alle afzonderlijke bergen en
toppen der keten te krijgen. Tot heden heeft de poging het resultaat
gehad, dat elke onderzoeker zich van een anderen, afwijkenden naam
bediende. Overigens is het zeer waarschijnlijk, dat de inboorlingen
nooit speciale namen voor de verschillende toppen hebben gehad,
als men bedenkt, dat zelfs in onze Alpen vele toppen eerst na het
opkomen van het Alpinisme hun namen hebben gekregen.

Het was daarom noodig, aan de Roewenzoriketen een naam te geven,
die niets meer dan een middel is voor topografische aanduiding. Met
inachtneming van het werk mijner voorgangers, die aan de bergen
reeds namen hadden gegeven, onderhandelde ik na mijn terugkeer uit
Afrika met Sir Harry Johnston en Dr. Stuhlmann mondeling over dit
onderwerp. Een overeenstemming werd gemakkelijk verkregen, daar beide
uitstekende onderzoekers met al mijn voorstellen meegingen. Ik had
namelijk voorgesteld, aan de bergen de namen te geven der tot hiertoe
met de geschiedenis van het onderzoek van Centraal Afrika verbonden
reizigers en voor de afzonderlijke toppen de namen te behouden,
die Stuhlmann reeds had gegeven.

Sir Harry Johnston had reeds vroeger voorgeslagen, de bergen met
de namen van beroemde reizigers aan te duiden, daar er geen juiste
en voldoende onderscheidende inlandsche namen te vinden waren. Zie
Johnston, The Uganda Protectorate, 2de druk, Londen 1904 blz. 159.

De kaart van het Roewenzorigebied, die het voornaamste resultaat
van de italiaansche expeditie in geografisch opzicht voorstelt,
werd op den grondslag der talrijke hoekmetingen geteekend, die ik
van de verschillende toppen uit door middel van het meetkompas had
uitgevoerd met behulp van een basis, die over een lengte van 300 meter
op het veld bij Bujongolo door commandant Cagni was afgestoken en
door hem met den Kiyanja, dat is met den Eduardtop van den Baker, en
met een ten noordoosten van Bujongolo gelegen rotstop, den Cagnitop,
verbonden was geworden, van welken top uit Cagni zelf alle hoeken
der toppen met een reistheodoliet had gemeten.

Ten slotte maakt de berekening van de lengte en breedte van Bujongolo
het mogelijk, aan de bergketen de haar op de kaart van Afrika
toekomende plaats te doen toekomen. Naar de kaart ligt Bujongolo op 0
graden, 20 minuten en 23 seconden N. B. en op 30 graden, 1 minuut en
34 seconden O. L. van Greenwich. Deze getallen zijn eenige seconden
boven de in mijn voordracht in het italiaansche Aardrijkskundig
Genootschap genoemde en op de kaart vermelde. Door aanwijzingen van
het astronomisch observatorium van Greenwich konden eerst later de
verbeteringen worden aangebracht.

Ofschoon de waarnemingen onder ongunstige atmosferische omstandigheden
werden gedaan en ook niet alle metingen plaats hadden met een zij
't ook nauwkeurig, maar zwaar, gevoelig en moeilijk verplaatsbaar
instrument als de theodoliet, toch kan de topografische schets als
voldoende nauwkeurig worden beschouwd, daar ze op zeer talrijke,
van dezelfde punten uit dikwijls herhaalde waarnemingen steunt, die
bovendien, daar ze grootendeels in betrekking tot elkander staan,
elkaar wederzijds contrôleeren.

De Roewenzoriketen wordt door zes bergen of groepen van toppen met
gletschers gevormd, die door niet met sneeuw bedekte inzinkingen,
zadels of passen, worden gescheiden en daardoor met preciesheid van
elkaar kunnen worden afgezonderd. De met gletschers bedekte zone is,
gemeten in rechte lijn van het Zuiden naar het Noorden meer dan 11.5
kilometer lang en, gemeten van het Oosten naar het Westen, ongeveer
6.5 kilometer breed. De lijn der waterscheiding, die alle bergen,
dus de gezamenlijke met sneeuw bedekte keten omvat, is ongeveer 19
kilometer lang.

In het Noorden begint de keten met twee bergen, twee evenwijdige,
met sneeuw bedekte kammen, die bijna precies van het Noorden naar
het Zuiden zijn gericht, waarvan de oostelijke door mij Gessiberg
werd genoemd ter herinnering aan den italiaanschen onderzoeker, die
als eerste in een boot het Albertmeer rondvoer; de westelijke Emin
naar Emin Pacha, die voor de eerste maal met Stanley te zamen door
het Semlikidal trok.

Bij den Emin sluit zich de Speke aan, die den naam draagt van den
onderzoeker, aan wien men de ontdekking is verschuldigd, dat de
Nijl uit het Victoriameer ontspringt. Dan vormt de keten een hoek
naar het Westen, om zich tot de hoogste groep te verheffen, die met
het volste recht den naam Stanleyberg draagt, en ze zet de buiging
naar het Oosten voort met de groep, die den naam van Baker voert,
den onderzoeker, die het Albertmeer ontdekte en van daar uit als
eerste het bergmassief van den Roewenzori aanschouwde.

De groep ten zuiden van den Baker, die in het algemeen een richting
van het Noordoosten naar het Zuidwesten heeft, werd Thomson genoemd
ter herinnering aan J. Thomson, den succesvollen onderzoeker van
Nigerië. Na mijn terugkeer naar Europa stemde ik in met het voorstel
van het engelsch Aardrijkskundig Genootschap, om den Thomson den naam
te geven van Luigi van Savoye, daar de maatschappij den bovengenoemden
berg met mijn ontdekkingen wenschte te verbinden. De naam Thomson
werd behouden, om een van de gletschers van dezelfde groep naar hem
te noemen.

De Stanley omvat de hoogste toppen, den Margherita, 5125 meter,
den Alexandra, 5105 meter, den Helena, 4995 meter, en den Savoye,
4980 meter. Van een vijfden top, den Möbius, die tusschen Helena
en Alexandra ligt en iets lager is dan de Savoye, is de hoogte niet
gemeten.

Van de beide noordelijke groepen heeft de Emin de toppen Humbert,
4815 meter, en Kraepelin, 4801 meter; de Gessi de toppen Jolanda,
4769 meter, en Bottego, 4719 meter. De Luigi van Savoye eindelijk
omvat de toppen Weismann, 4663 meter, Sella, 4659 meter, en Stairs,
4590 meter. De top tegenover Bujongolo draagt den naam Cagnitop
naar dengene, die hem besteeg, om van daar uit de triangulatie te
verrichten. Hij is 4519 meter hoog.

De voornaamste gletschers hebben hun namen gekregen naar de toppen,
van waar ze afdalen.

De vijf inzinkingen, die de zes bergen van elkander scheiden, dragen in
de richting van het Noorden naar het Zuiden de namen Roccati, Cavalli,
Stuhlmann, Scott-Elliot en Freshfield. Ze zijn alle tusschen 4300 en
4400 meter hoog, met uitzondering van het Stuhlmannzadel tusschen de
beide hoogste bergen, den Speke en den Stanley, dat iets lager is,
namelijk 4200 meter.

Aan de dalen, meren, rivieren en bergbeken heb ik de door de Bakonjo
gebruikte namen gelaten.






End of the Project Gutenberg EBook of Het bergland van den Roewenzori, by 
Ludwig Amadeus von Savoyen

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HET BERGLAND VAN DEN ROEWENZORI ***

***** This file should be named 27657-8.txt or 27657-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        http://www.gutenberg.org/2/7/6/5/27657/

Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.net/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     http://www.gutenberg.net

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.